احساس ترس و وحشت از پلهای مرتفع، مکانهای ناآشنا، آسانسورهای قدیمی یا حتی سوزن همگی ناشی از فوبیای خاص است. این نوع فوبیا شامل ترس بیش از حد و غیرمنطقی از اشیا یا موقعیت های خاص است که خطر واقعی کمی دارند؛ اما باعث اضطراب میشوند.
افراد مبتلا به فوبیای خاص اغلب برای اجتناب از این محرکها تلاش زیادی میکنند، حتی زمانی که میدانند هیچ خطر واقعی وجود ندارد. شیوع فوبیا در سراسر جهان بین 3 تا 15 درصد است که شایعترین ترسها از ارتفاع و حیوانات میباشند.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر درباره فوبیای خاص با شما صحبت میکنیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
فوبیای خاص چیست؟
فوبیای خاص نوعی اختلال اضطرابی است که با ترس پایدار و غیرمنطقی از یک شیء یا موقعیت خاص مشخص میشود. این ترس به حدی شدید است که میتواند در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند و او را از انجام فعالیتهای مورد علاقهاش باز دارد.
فوبیا می تواند واکنشهای فیزیکی و اضطراب شدید را برانگیزد و بر عملکرد فرد در زمینههای مختلف مانند کار، مدرسه و تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد.
این اختلالات اضطرابی در زنان بیشتر از مردان است. در حالی که همه فوبیاها نیازی به درمان جدی ندارند، اما اگر فوبیای خاص زندگی روزمره را به طور قابل توجهی مختل کند، جستجوی درمان بسیار مهم است.
مداخلات درمانی می تواند به افراد در مقابله با ترسهای خود و مدیریت مؤثر آنها کمک کند. توجه به این نکته مهم است که احساس اضطراب در پاسخ به تهدیدهای واقعی یک مکانیسم حفاظتی طبیعی است که از ترسهای غیرمنطقی مرتبط با فوبیا متمایز است.
فوبیای خاص تقریباً 19 میلیون بزرگسال را تحت تأثیر قرار می دهد و زنان تقریباً دو برابر مردان به این شرایط مبتلا میشوند.
زنان همچنین چندین فوبی خاص را به طور همزمان با نرخی بالاتر از مردان تجربه کنند، به طوری که حدود 75٪ از افراد مبتلا به فوبیای خاص از بیش از یک شی یا موقعیت می ترسند.
علائم فوبیای خاص چیست؟
فوبیای خاص به ترس شدید و مداوم از یک شی یا موقعیت خاص اشاره دارد که از سطح واقعی خطر فراتر میرود. انواع مختلفی از فوبیاهای خاص وجود دارد که ممکن است افراد تجربه کنند.
فوبیای خاص می تواند با سایر اختلالات اضطرابی مانند اختلال اضطراب فراگیر، اختلال وسواس فکری – اجباری یا اختلال اضطراب اجتماعی همراه باشد.
علائم روانی مرتبط با فوبیای خاص عبارتند از:
- ترسهای موقعیتی، مانند ترس از پرواز، رانندگی، فضاهای بسته یا حضور در مدرسه.
- ترسهای طبیعی، از جمله رعد و برق، تاریکی، ارتفاعات یا طوفان.
- ترس از حیوانات، مانند سگ، گربه، عنکبوت یا مار.
- ترس از خون، جراحت یا تزریق، مانند سوزن، اقدامات پزشکی یا تصادفات.
- ترس از صداهای بلند یا دلقکها.
- احساس خطر فوری.
هر فوبیای خاص نام خاص خود را دارد که “فوبیا” از کلمه یونانی “فوبوس” به معنای ترس گرفته شده است.
علائم فیزیکی مرتبط با فوبیا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ضربان قلب تند.
- تعرق پیش از اندازه.
- لرزش، به ویژه در دستها و پاها.
- تهوع و استفراغ.
- معده درد.
- درد قفسه سینه و تنش عضلانی.
- تنگی نفس یا احساس خفگی.
- سرگیجه.
- احساس بی حسی یا گزگز.
- چهره رنگ پریده.
- دید تونلی.
علائم رفتاری که ممکن است نشان دهنده وجود یک فوبی خاص باشد عبارتند از:
اجتناب:
- اجتناب از محرک فوبیا: فرد مبتلا به فوبیای خاص برای جلوگیری از اضطراب و ترس، از محرک فوبیا اجتناب میکند. این اجتناب میتواند به طور کامل یا جزئی باشد. به عنوان مثال، فردی که از عنکبوت میترسد ممکن است از رفتن به باغ یا زیرزمین خودداری کند.
- اجتناب از موقعیتهایی که ممکن است شامل محرک فوبیا باشد: فرد ممکن است از موقعیتهایی که احتمال مواجهه با محرک فوبیا در آنها وجود دارد، اجتناب کند. به عنوان مثال، فردی که از ارتفاع میترسد ممکن است از سفر با هواپیما یا رفتن به مکانهای مرتفع خودداری کند.
اضطراب و ترس:
- اضطراب در هنگام مواجهه با محرک فوبیا: فرد در هنگام مواجهه با محرک فوبیا، دچار اضطراب و ترس شدید میشود. این اضطراب میتواند با علائمی مانند افزایش ضربان قلب، تعریق، لرزش، حالت تهوع و سرگیجه همراه باشد.
- حملات پانیک: در برخی موارد، فرد ممکن است در هنگام مواجهه با محرک فوبیا دچار حملات پانیک شود. حملات پانیک با علائمی مانند ترس ناگهانی و شدید، احساس مرگ قریب الوقوع و عدم کنترل همراه است.
رفتارهای ایمنی:
- انجام رفتارهایی برای کاهش اضطراب و ترس: فرد ممکن است برای کاهش اضطراب و ترس خود در هنگام مواجهه با محرک فوبیا، رفتارهایی را انجام دهد. به عنوان مثال، فردی که از خون میترسد ممکن است از همراه داشتن یک نفر دیگر در هنگام مراجعه به پزشک خودداری کند.
فوبیای خاص در دوران کودکان چیست؟
ترسهای رایج دوران کودکی معمولاً عبارتند از:
- موجودات خیالی در دوران پیش دبستانی.
- ترس از بلایای طبیعی و حیوانات در ابتدای دبستان.
- نگرانی در مورد بیماری و مرگ خود یا یکی از عزیزان در اوایل کودکی.
در حالی که مدیریت ترس بخشی طبیعی از رشد کودک است، کودکان همچنین می توانند فوبیای خاص مشابه آنچه در بزرگسالان مشاهده می شود را داشته باشند.
به دلیل سن کم، کودکان ممکن است برای درک این ترسها و نگرانیهای غیرمنطقی دچار مشکل شوند که گاهی منجر به تجربه حملات پانیک میشود.
علت فوبیای خاص چیست؟
هنگامی که ترس و اضطراب به سطوح شدید میرسد، می تواند منجر به ایجاد فوبیا شود. به طور معمول، این احساسات به عنوان مکانیسمهای محافظتی عمل میکنند و ما را در برابر خطرات و تهدیدات بالقوه هوشیار نگه میدارند.
با این حال، عوامل متعددی در شکل گیری فوبیا نقش دارند، از جمله:
- خلق و خوی: افرادی که به طور طبیعی جزئیات گرا یا بسیار خودآگاه هستند، ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به فوبیای خاص باشند.
- سابقه خانوادگی: مشاهده یک فوبیا یا اضطراب خاص در یکی از اعضای خانواده می تواند احتمال ابتلا به فوبیای مشابه را در طول زمان افزایش دهد. فوبیایی که ممکن است در خانواده رخ دهد شامل ترس از حیوانات، خون، اقدامات پزشکی یا جراحی است.
- تجربههای آسیب زا: تجربه رویدادهای آسیب زا می تواند منجر به اجتناب از موقعیتها یا اشیاء مرتبط با رویداد ترس آور شود. برخی از افراد نیز ممکن است پس از مواجهه با یادآوری تجربیات ناخوشایند دچار حملات پانیک شوند. برای مثال، ممکن است شخصی پس از مشاهده حمله سگ از سگها ترس داشته باشد یا پس از گیر افتادن در آسانسور از فضاهای بسته بترسد.
- عملکرد و ساختار مغز: عملکرد و ساختار مغز افراد مبتلا به فوبیای خاص با افراد بدون فوبیا متفاوت است. افراد مبتلا به فوبیای خاص تمایل دارند مناطق خاصی از مغز را در پاسخ به ترسهای خود فعال کنند، در حالی که افراد بدون این فوبیا پاسخ مغزی مشابهی را نشان نمیدهند.
علاوه بر این، افراد مبتلا به فوبیای خاص ممکن است در مقایسه با افرادی که فوبیا ندارند، ساختارهای مغزی متفاوتی داشته باشند. این تفاوتها در عملکرد و ساختار مغز به تجربیات و واکنشهای منحصر به فرد مرتبط با فوبیاهای خاص کمک میکند.
- ترسهای آموخته شده: بسیاری از افراد با یادگیری در مورد ترس ها یا فوبیاهای دیگران دچار فوبیا میشوند. با گذشت زمان، قرار گرفتن در معرض ترسهای دیگران می تواند بر ایجاد فوبیا تأثیر بگذارد. برای مثال، افرادی که والدینشان بیش از حد کنترلکننده هستند، ممکن است به دلیل ترسهای آموختهشده، بیشتر مستعد ابتلا به فوبیای خاص باشند.
توجه به این نکته مهم است که این عوامل می توانند به ایجاد فوبیا کمک کنند، اما تجربه هر فرد منحصر به فرد است. جستجوی کمک حرفهای می تواند راهنمایی و پشتیبانی برای مدیریت و غلبه بر فوبیاهای خاص ارائه دهد.
تشخیص فوبیای خاص به چه صورت است؟
برای شناسایی فوبیای خاص خود، میتوانید از یک روانپزشک یا روانشناس کمک بگیرید. تشخیص این نوع فوبیا معمولاً شامل آزمایش یا تصویربرداری نمیشود.
در طول ارزیابی، متخصصان سلامت روان ممکن است از پرسشنامه خاصی استفاده کنند که برای مشخص کردن فوبیای خاص طراحی شده است. سؤالات پرسیده شده ممکن است حول محورهای زیر باشد:
- شناسایی محرکهایی که فوبیای شما را تحریک میکنند.
- ارزیابی شدت علائم شما
- درک اینکه چگونه علائم شما بر زندگی روزمره و روال شما تأثیر میگذارد.
- تعیین زمان شروع علائم شما
- بررسی هر گونه سابقه رویدادهای آسیب زا و اطمینان از همسویی علائم شما با معیارهای تشخیصی خاص.
معیارهای خاص برای تشخیص فوبیا کداماند؟
قرار گرفتن در معرض محرک فوبیای خاص شما باعث ترس یا اضطراب شدید می شود که نمیتوان به راحتی از آن اجتناب کرد.
سطح ترس یا اضطراب تجربه شده به طور قابل توجهی بالاتر از محرک واقعی است که از آن اجتناب می شود. علاوه بر این، مدت ترس و اضطراب شما بیش از شش ماه ادامه دارد.
تأثیر فوبیای خاص شما به جنبههای مختلف زندگی شما از جمله مدرسه، کار و روابط اجتماعی گسترش مییابد و باعث ایجاد اختلال می شود.
برخلاف سایر شرایط اضطرابی مانند اختلال هراس یا اختلال استرس پس از سانحه، توضیح علائم مرتبط با فوبیای خاص ممکن است برای دیگران چالش برانگیز باشد، بنابراین مشاوره به طور خاص برای رسیدگی به این فوبیا ضروری است.
عوارضی که می تواند از فوبیای خاص ناشی شود عبارتند از:
- انزوای اجتماعی: اجتناب از مکانها و چیزهایی که فوبیای شما را تحریک میکند میتواند منجر به مشکلاتی در تعاملات اجتماعی شود و در نتیجه مشکلاتی در مدرسه، کار و روابط اجتماعی ایجاد کند. رفتار شما همچنین ممکن است به طور قابل توجهی با همسالانتان متفاوت باشد و موقعیت های اجتماعی را پیچیدهتر کند.
- سوء مصرف مواد: استرس و اضطرابهای مرتبط با زندگی با یک فوبیای خاص ممکن است برخی از افراد را به روی آوردن به مواد مخدر یا مواد به عنوان مکانیزم مقابله سوق دهد.
- افکار خودکشی: افراد خاصی با فوبیای خاص ممکن است در معرض خطر افکار خودکشی باشند.
- روابط تیره با عزیزان: تأثیر فوبیاهای خاص می تواند بار سنگینی بر دوش عزیزان بگذارد که ممکن است احساس کنند مجبور هستند بیش از حد از فرد مضطرب محافظت کنند. این می تواند استرس بیشتری هم برای فرد و هم برای اعضای خانوادهاش ایجاد کند.
انواع رایج فوبیای خاص
برخی از انواع رایج فوبیای خاص عبارتند از:
ترس از حیوانات:
- آراکنوفوبیا: ترس از عنکبوت
- زووفوبیا: ترس از حیوانات
- کینوفوبیا: ترس از سگ
- گربه هراسی: ترس از گربه
- مار هراسی: ترس از مار
ترس از ارتفاع:
- آکروفوبیا: ترس از ارتفاع
- پل هراسی: ترس از پل
ترس از فضای بسته:
- کلاستروفوبیا: ترس از فضای بسته
- تونل هراسی: ترس از تونل
- آسانسور هراسی: ترس از آسانسور
ترس از فضای باز:
- آگورافوبیا: ترس از فضای باز
- میدان هراسی: ترس از میدان
ترس از خون:
- هموفوبیا: ترس از خون
- سوزن هراسی: ترس از سوزن
- تزریق هراسی: ترس از تزریق
ترس از تاریکی:
- نیکتوفوبیا: ترس از تاریکی
- اسکوپتوفوبیا: ترس از تاریکی و سایه
ترس از آب:
- آکوافوبیا: ترس از آب
- هیدروفوبیا: ترس از آب (ترس از هاری)
ترس از صداهای بلند:
- لیسونوفوبیا: ترس از صداهای بلند
ترس از پرواز و رانندگی
- آئروفوبیا: ترس از پرواز
- توموبیلوفوبیا: ترس از رانندگی
ترس از جمعیت:
- آگورافوبیا: ترس از جمعیت
ترس از صحبت در جمع:
- گلوسی فوبیا: ترس از صحبت در جمع
ترس از مرگ:
- تاناتوفوبیا: ترس از مرگ
اگر فکر میکنید که به فوبیای خاص مبتلا هستید، مهم است که به یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید تا درمان مناسب را دریافت کنید.
راه های درمانی
درمان فوبیای خاص معمولاً شامل ترکیبی از دارو درمانی و روان درمانی است. رویکرد درمانی خاص ممکن است بسته به نوع، شدت و علائم فوبی شما متفاوت باشد. مشاوره با روانشناس می تواند در کاهش علائم و راهنمایی شما در روند درمان بسیار مفید باشد.
1. درمان شناختی رفتاری (CBT)
یکی از روشهای اولیه مورد استفاده برای درمان فوبیا است. بر کمک به شما در اصلاح باورها، رفتارها و افکار منفی مرتبط با اشیا یا موقعیتهایی که باعث ترس شما میشوند تمرکز دارد. CBT یکی از مؤثرترین تکنیکهای درمانی برای فوبیا در نظر گرفته می شود.
2. مواجه درمانی
مواجهه درمانی نوع دیگری از درمان است که معمولاً برای فوبیا استفاده می شود. این شامل قرار گرفتن تدریجی شما در معرض محرکهای ترسناک، چه در موقعیتهای زندگی واقعی یا از طریق تخیل هدایتشده با کمک یک درمانگر است.
این روش درمانی به شما کمک میکند تا با نگرانی و افکار مرتبط با آن مقابله کنید و بر ترسهای خود غلبه کنید. اگر چه کمتر رایج است، مواجهه درمانی می تواند برای افراد مبتلا به فوبیای خاص مفید باشد.
3. دارو درمانی
همچنین ممکن است در برخی موارد داروها برای کاهش علائم خاص فوبیا تجویز شوند. این داروها اغلب شامل داروهای ضد افسردگی یا داروهای ضد اضطراب هستند.
انواع مختلف داروها می توانند در مدیریت علائم فوبیا مفید باشند. مهم است که با یک متخصص پزشکی یا ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی مشورت کنید که می تواند بهترین گزینههای درمانی را برای شرایط خاص شما توضیح دهد.
علاوه بر این، توصیه می شود در هنگام بحث درباره داروها با ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی خود، در مورد عوارض جانبی احتمالی و تداخلات دارویی پرس و جو کنید.
سخن پایانی
در نهایت، مقاله فوبیای خاص به ما نشان میدهد که این نوع اختلالات اضطرابی قابل درمان هستند. با استفاده از ترکیبی از داروها و رواندرمانی، افراد مبتلا به فوبیای خاص میتوانند بهبود یابند و علائم خود را کاهش دهند.
روشهایی مانند درمان شناختی – رفتاری و درمان تمرکز بر تمرکز، با کمک متخصصان روانشناسی، میتواند به شدت در کاهش ترس و اضطراب مرتبط با فوبیا کمک کند.
همچنین، درمان با داروها میتواند در کنترل علائم فوبیا مؤثر باشد. با مشورت با پزشکان و متخصصان بهداشت، راهکارهای درمانی مناسب برای هر فرد تعیین میشود.
در نهایت، با تلاش و همکاری با تیم درمانی، افراد مبتلا به فوبیای خاص میتوانند بهبود یابند و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کنند.