این عارضه علامت یک مشکل مغزی است. تشنج به علت فعالیت الکتریکی ناگهانی و غیر طبیعی در مغز اتفاق می‌افتد و علائم تشنج گاهی بسیار شدید و گاهی هم بدون علامت است. اکثر تشنج‌ها از 30 ثانیه تا 2 دقیقه طول می‌کشد و آسیب پایدار را ایجاد نمی‌کنند.
علائم تشنج می‌تواند از ناهنجاری‌های موقتی در حرکات بدن مانند سفت شدن متناوب و تکان دادن دست‌ها و پاها گرفته تا از دست دادن هوشیاری یا تغییر سطح هوشیاری متغیر باشد. تشنج در کودکان خردسال و افراد مسن، بیشتر مشاهده می‌شود.
این عارضه می‌تواند به علل بسیاری رخ دهد از جمله مصرف داروها، تب بالا، آسیب به سر و بیماری‌های خاص. افرادی که تشنج‌های تکراری به علت اختلال مغزی دارند، مبتلا به صرع هستند.
همچنین تشنج ممکن است بعد از سکته مغزی، تصادف یا عفونت از جمله مننژیت یا بیماری دیگر مغز و اعصاب اتفاق بیفتد. در مطالب قبلی درباره اینکه تشنج چیست؟ انواع تشنج، تشنج در کودکان و علت تشنج صحبت کردیم. در ادامه این مطلب با علائم تشنج با کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روزمهر همراه باشید.
تشنج چیست؟
به تغییرات فعالیت الکتریکی مغز که به صورت ناگهانی رخ می‌دهد، تشنج می‌گویند. این تغییرات می‌تواند علائم چشمگیر و قابل توجهی را ایجاد کنند و یا نشانه‌ای از آن نداشته باشد.
اما به طور کلی تشنج‌ها یک رویداد غیرطبیعی مغز هستند که معمولاً فعالیت سلول‌های عصبی مختل شده و همراه با انقباض و اسپاسم عضلات هستند، به گونه‌ای که حرکات ناگهانی، خشن و نامنظم بدن را به همراه می‌آورد.
در حالت تشنج یک جرقه الکتریسیته در مغز مانند رعد و برق ایجاد شده و باعث تغییر حالت و رفتار یا عدم هوشیاری فرد می‌شود. علائم این پدیده شدید شامل تکان و لرزش بدن و از دست دادن کنترل است.
با این حال، تشنج‌های خفیف نیز می‌توانند نشانه‌ای از یک مشکل مهم پزشکی باشند. تشنج به دو نوع کانونی و عمومی تقسیم می شود که هر کدام با هم تفاوت هایی دارد؛ برای آشنایی بیشتر با تشنج و اینکه ببینید تشنج چیست؟ این مقاله را بخوانید.
ازآنجاکه بعضی از تشنج‌ها می‌توانند باعث آسیب شدید در بدن شوند یا شواهدی از یک وضعیت پزشکی اساسی هستند، اگر آن را تجربه کرده‌اید، به دنبال درمان باشید.
۵ نشانه مهم وقوع تشنج
۵ نشانه‌ی مهم که خبر از بروز تشنج می‌دهد، عبارت‌اند از:
- بالا رفتن مردمک و سفیدی چشم.
- تغییر ناگهانی در میزان و شدت تنفس.
- تغییر رنگ ناگهانی صورت به رنگ‌های قرمز و یا آبی به شکل محسوس.
- فقدان یا کاهش سطح هوشیاری و عدم پاسخگویی نسبت به محرک‌های محیطی.
- اسپاسم عضلانی گسترده و ناگهانی با شدت زیاد، همراه با لرزش و یا حرکات غیر ارادی و غیر قابل کنترل.
علائم تشنج
هر چند که صرع Epilepsy تحت عنوان اختلال تشنج شناخته می‌شود، اما با تشنج تفاوت دارد! اگر کسی بیش از دو بار تشنج را تجربه کند، معمولاً صرع تشخیص داده می‌شود. صرع، نوعی اختلال مغزی است که تمایل به تکرار دارد، اما تشنج معمولاً یک‌بار اتفاق می‌افتد.
علائم تشنج بسته به اینکه تشنج کدام قسمت از مغز را درگیر کند، می‌تواند باعث بروز تغییر در رفتار، سطح آگاهی و حرکات بدن شود. برخی از انواع تشنج تنها یک قسمت از مغز را درگیر می‌کنند، اما برخی دیگر کل مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
قبل از بروز عارضه تشنج ممکن است فرد علائم هاله را تجربه کند. هاله تغییر در درک ما از جهان (نحوه دیدن، شنیدن، احساس، چشیدن یا بوییدن) است که برای برخی از افراد مبتلا به صرع یا میگرن نیز اتفاق می‌افتد.
هاله‌ها معمولاً بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. در واقع هاله نوعی تشنج خفیف است که قبل از تشنج اصلی که باعث از دست رفتن هوشیاری می‌شود، اتفاق می‌افتد و به همین دلیل آن را یک علامت هشداردهنده می‌دانند.
هاله ممکن است، علائمی مانند بوهای عجیب‌وغریب، احساس دژاوو (جایی که احساس می‌کنید قبلاً بوده‌اید)، گزگز، اختلالات بینایی، ترس یا شادی داشته باشد. در طول تشنج، علائم تجربه شده به نوع تشنج بستگی دارد. ممکن است فرد در حین تشنج هوشیار باشد و بعد از آن بتواند وقایع را به خاطر بیاورد، یا برعکس اصلاً چیزی یادش نیاید.
بعضی از کسانی که به صرع مبتلا هستند، در خواب به تشنج دچار می‌شوند. به این حالت تشنج‌های شبانه یا nocturnal seizure می‌گویند. البته تشنج‌های شبانه همچنین می‌توانند در خواب، موقع به خواب رفتن یا زمان بیدار شدن اتفاق بیفتند.
این حالت بیشتر در مرحله‌ی NREM از خواب اتفاق می‌افتد. به طور کلی، در صورتی که فردی علائم زیر را داشته باشد، تشخیص تشنج راحت است:
- خیره شدن
- گیجی موقت
- تغییر در تنفس
- عدم قابلیت کنترل حرکات
- عدم شناسایی زمان و مکان
- قفل شدن بازوها، پاها و کل بدن
- قرمز یا آبی شدن رنگ صورت
- عدم پاسخگویی به تحریکات بیرونی
- فقدان هوشیاری، کاهش سطح هوشیاری
- حرکات جهشی در بازوها، پاها، بدن و یا سر
- سفید شدن چشم‌ها (فقط سفیدی چشم دیده می‌شود)
- علائم شناختی یا حسی، مانند ترس، اضطراب یا آشنا پنداری
این علائم معمولاً از چند ثانیه تا چند دقیقه طول ممکن است طول بکشد و گاهی هم ممکن است طولانی‌تر نیز باشند. اما تشنج ناشی از تب در کودکان ممکن است، بین چند دقیقه یا حتی یک ساعت ادامه پیدا کند و معمولاً در این شرایط، کودک هوشیاری خود را از دست بدهد.
در طول تشنج رنگ صورتش قرمز یا آبی به نظر برسد و عضلات بدنش سفت یا دارای تکان و پرش باشد. چنانچه تشنج ناشی از تب کمتر از یک ساعت طول بکشد، برای کودک عوارض طولانی‌مدت و خطری نخواهد داشت.
کودکان ممکن است بعد از تشنج تب‌دار پرخاشگر شوند. بعضی دیگر از آنها نیز ممکن است به خواب عمیق بروند که یک ساعت یا بیشتر طول خواهد کشید؛ همچنین تشنج یک سری از علائم حرکتی عمومی دارد که شامل موارد زیر است:
- رعشه و لرزش
- تکان دادن ناگهانی سر
- حالت‌های عجیب و غریب
- حرکات ناگهانی و سریع (فاز کلونیک)
- حرکات تکراری مثل لب زدن یا جویدن
- سفتی عضلات و تکان‌های متناوب (تونیک-کلونیک)
- شل شدن و از دست دادن قدرت عضلانی (معروف به آتونیک) که در این شرایط ممکن است فرد زمین بخورد.
- عضلات بدن سفت و خشک می‌شوند که تحت عنوان فاز تونیک شناخته می‌شود که در این شرایط نیز ممکن است فرد زمین بخورد.
نشانه‌ها و علائم تشنج همچنین می‌تواند به خفیف یا شدید بودن و به نوع تشنج، بستگی داشته باشد. این علائم عبارت‌اند از:
علائم تشنج خفیف
برخی از تشنج‌های خفیف می‌توانند علائم زیر را داشته باشند:
- دژاوو
- احساس بو یا طعم عجیب در بینی و دهان
- احساس مور مور شدن در پاها و دستان شما
- حالت عجیبی که توصیف آن برای فرد سخت باشد.
- احساس اینکه چیزی در شکم شما در حال بالا آمدن است.
علائم تشنج عصبی
در تشنج‌های عصبی ممکن است علائم زیر بروز کنند:
- حرکات بدن
- به جایی خیره می‌شود.
- فرد احساس گیجی می‌کند.
- از دست دادن هوشیاری
- تغییرات شناختی و احساسی
علائم تشنج در کودکان و نوزادان
بعضی از علائم تشنج در کودکان و نوزادان شامل موارد زیر است:
- خیره شدن
- سفت شدن بدن
- حرکات شدید بدن
- افتادن بدون هیچ دلیلی
- خارج شدن کف از دهان
- مشکلات تنفسی پیدا کردن
- بالا رفتن چشم‌ها و سفید شدن آنها
شاخص‌ترین علائم تشنج
شاخص‌ترین علائمی که می‌توانید از طریق آن بفهمید فرد دچار تشنج شده است، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- افتادن
- گزیدن زبان
- کف کردن دهان
- سردرگمی موقت
- تغییرات خلق ناگهانی
- خیره شدن به یک نقطه
- خم شدن و فشار در فک
- حرکت ناگهانی و سریع چشم
- طعم عجیب و غریب در دهان
- از دست دادن هوشیاری یا آگاهی
- اسپاسم عضلانی غیر قابل کنترل
- حرکات غیر قابل کنترل دست و پا
- علائم روانی مانند ترس، اضطراب
- از دست دادن کنترل عملکرد مثانه یا روده
علائم هشدار دهنده تشنج
همان‌طور که گفتیم، ممکن است فرد قبل از حمله علائم هشدار دهنده داشته باشد، مانند:
- حالت تهوع
- ترس یا اضطراب
- سرگیجه (احساس می‌کنید که در حال چرخش یا حرکت هستید)
- علائم بینایی (مانند چشمک زدن نورهای روشن، نقاط یا خطوط مواج جلوی چشم)
چه زمانی باید با اورژانس تماس گرفت؟
صرع حتی اگر همراه با تشنج باشد، الزاماً همیشه نیازمند مراقبت‌های فوری پزشکی ندارد. اما اگر هر یک از علائم زیر را داشته باشد، باید با اورژانس تماس بگیرید:
- بیمار به خود آسیب بزند.
- تنفس بیمار دشوار شده باشد.
- بیمار دو بار پشت سر هم دچار صرع شود.
- راه رفتن بیمار بعد از صرع مختل شده باشد.
- صرع یا تشنج بیمار بیش از ۵ دقیقه طول بکشد.
- بیمار برای اولین بار دچار صرع یا تشنج شده باشد.
- فرد مبتلا به بیماری قلبی، دیابت و یا دیگر بیماری‌ها بوده و یا باردار باشد.
موضوع مهم این است که حتماً باید اپراتور اورژانس را از همه جزئیات حادثه و هر گونه مصرف الکل یا مواد مخدر آگاه کنید. در صورت امکان از تشنج فرد فیلم بگیرید، تا بتوانید آن را به پزشک نشان دهید.
در صورت تشنج کودک چه زمانی باید با اورژانس تماس گرفت؟
در صورت تشنج کودک در موارد زیر مراجعه به اورژانس و تماس با آمبولانس ضروری است:
- تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد.
- کودک بیش از یک تشنج را تجربه کند.
- کودک پیش از تشنج بسیار بیمار بوده باشد.
- کودک پس از تشنج بیدار نشود و یا بسیار بدحال باشد.
- کودک برای اولین بار است که دچار تشنج شده و یا مطمئن نیستید که دقیقاً چه اتفاقی افتاده است.
در صورتی که تشنج تب‌دار کمتر از ۵ دقیقه طول کشیده باشد در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید و قرار ملاقات تعیین کنید. تا حد ممکن جزئیات آن چه را که مشاهده کرده‌اید در اختیار پزشک قرار دهید.
تشنج چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تعیین آزمایش‌های ضروری تشخیص تشنج سوابق پزشکی و دیگر علائم بیمار به پزشک کمک می‌کنند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
- نوار مغز (EEG) برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز
- آزمایش‌های تصویربرداری نظیر MRI و CT اسکن مغز
- آزمایش خون و ادرار به منظور بررسی عفونت و یا وجود مواد سمی
