در جهان پیچیده و متنوع بیماری‌ها، تشنج یکی از پدیده‌هایی است که گاهی ما را به طرف یک دنیای ناشناخته و ترسناک می‌کشاند. تشنج، آن پرتوهای الکتریکی غیرمعمول که به طور ناگهانی سیستم عصبی را فرا می‌گیرد و بدن را به لرزه در می‌آورد. اما چه چیزی چه چیزی باعث تشنج میشود؟ آیا عوامل ژنتیکی، محیطی یا حتی عوامل روانی نقش مهمی در ایجاد تشنج دارند؟
نقش عوامل ژنتیکی در ابتلا به تشنج غیر قابل انکار است. مطالعات نشان داده‌اند که سابقه خانوادگی صرع، خطر ابتلا به این بیماری را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. جهش در ژن‌های متعددی نیز با افزایش احتمال تشنج مرتبط دانسته شده است.
با این حال، ژن‌ها تنها عامل سرنوشت‌ساز نیستند. عوامل محیطی نیز می‌توانند نقشی اساسی در بروز تشنج ایفا کنند. آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه، سکته مغزی یا عفونت، از جمله علل شایع تشنج هستند.
نکته قابل توجه این است که در حدود 30 درصد از موارد، علت تشنج ناشناخته باقی می‌ماند. این موضوع نشان‌دهنده پیچیدگی ذاتی مغز و تعاملات ظریف بین ژنتیک و محیط در پیدایش این اختلال است.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر به بررسی عمیق این سؤال که چه چیزی باعث تشنج میشود؟ خواهیم پرداخت پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
تشنج چیست؟
تشنج، اختلالی ناگهانی در فعالیت الکتریکی مغز است که می‌تواند منجر به طیف وسیعی از علائم، از لرزش‌های خفیف تا تشنج‌های شدید و از دست دادن هوشیاری شود.
این طوفان‌های الکتریکی، سلول‌های عصبی را درگیر می‌کنند و باعث ارسال سیگنال‌های نامنظم و غیر قابل کنترل به سراسر بدن میشوند. این امر می‌تواند منجر به علائمی مانند لرزش عضلانی، سفتی بدن، گیجی، تغییرات حسی و حتی از دست دادن هوشیاری شود.
علائم تشنج چیست؟
تشنج‌ها می‌توانند طیف گسترده‌ای از علائم را ایجاد کنند که از خفیف تا شدید متغیر هستند.
برخی از علائم شایع تشنج عبارتند از:
1. حرکات غیرارادی:
- لرزش یا تکان دادن عضلات (ممکن است در یک قسمت از بدن یا کل بدن باشد)
- سفتی بدن
- حرکات غیرمعمول دهان مانند فشردن فک یا دندان قروچه
- توقف ناگهانی فعالیت (مثلاً در حین راه رفتن)
2. تغییرات حسی:
- گزگز یا مور مور شدن
- دیدن چراغ‌های چشمک زن یا نقاط شناور
- بوی یا طعم عجیب
- احساس گرما یا سرمای ناگهانی
3. تغییرات در سطح هوشیاری:
- گیجی یا عدم آگاهی از محیط اطراف
- گیجی یا مشکل در صحبت کردن
- از دست دادن هوشیاری (بیهوشی)
علائم دیگر:
- تهوع یا استفراغ
- تعریق
- تغییرات در ضربان قلب یا تنفس
- احساس ترس یا اضطراب
مدت زمان تشنج چقدر است؟
مدت زمان تشنج بستگی به نوع تشنج، شدت آن، و ویژگی‌های فردی متأثر شده است. تشنج‌ها ممکن است در برخی افراد تنها چند ثانیه یا حتی چند دقیقه طول بکشد، در حالی که در موارد دیگر ممکن است تشنج‌ها برای چند دقیقه یا حتی بیشتر ادامه داشته باشند. بعد از تشنج، برخی افراد به سرعت به وضعیت طبیعی خود باز می‌گردند، در حالی که برای دیگران ممکن است نیاز به زمان بیشتری برای بهبود داشته باشند؛ بنابراین، مدت زمان تشنج متغیر بوده و بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع تشنج، علت آن، ویژگی‌های فردی و درمان‌های مورد استفاده دارد.
چه چیزی باعث تشنج میشود؟
نورون‌ها با ارسال سیگنال‌های الکتریکی و شیمیایی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. این سیگنال‌ها، که به زبان رمزدار مغز معروف هستند، اطلاعات را بین بخش‌های مختلف مغز جابجا می‌کنند و در واقع پایه و اساس تمام افکار، احساسات و اعمال ما را تشکیل می‌دهند.
هرگونه اختلالی در این مسیرهای ارتباطی ظریف، می‌تواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد. یکی از این پیامدها، تشنج است. تشنج زمانی رخ می‌دهد که فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در گروهی از سلول‌های عصبی ایجاد شود. این فعالیت غیرطبیعی می‌تواند باعث علائم مختلفی از جمله لرزش، گیجی و حتی از دست دادن هوشیاری شود.
عوامل متعددی می‌توانند باعث ایجاد تشنج میشوند، از جمله:
1. صرع
صرع شایع‌ترین علت تشنج است، اما هر کسی که تشنج می‌کند، صرع ندارد. صرع یک بیماری عصبی است که باعث فعالیت غیرطبیعی الکتریکی در مغز میشود. این فعالیت الکتریکی غیرطبیعی می‌تواند باعث تغییرات رفتاری، حسی یا حرکتی شود که به آن تشنج می‌گویند.
انواع مختلفی از صرع وجود دارد و هر نوع علائم و علل خاص خود را دارد. برخی از افراد فقط یک نوع تشنج را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر انواع مختلفی از تشنج را تجربه می‌کنند. صرع ممکن است در هر سنی ایجاد شود، اما بیشتر در دوران کودکی یا نوجوانی رخ می‌دهد.
علت صرع در اکثر موارد ناشناخته است (ایدئوپاتیک). با این حال، برخی از موارد صرع ناشی از آسیب مغزی، سکته مغزی، عفونت یا تومور مغزی است. صرع همچنین می‌تواند ارثی باشد.
هیچ درمانی برای صرع وجود ندارد، اما داروها و درمان‌های دیگر می‌توانند به کنترل تشنج و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری کمک کنند.
2. تب بالا
تب بالا، که می‌تواند ناشی از عفونت‌هایی مانند مننژیت باشد، می‌تواند باعث تشنج شود، به خصوص در کودکان. هنگامی که دمای بدن به طور ناگهانی بالا می‌رود، می‌تواند فعالیت الکتریکی مغز را مختل کند و منجر به تشنج شود.
تشنج ناشی از تب معمولاً کوتاه و بی ضرر است و پس از پایین آمدن تب از بین می‌رود. با این حال، اگر کودک شما در حین تب دچار تشنج میشود، مهم است که برای رد سایر علل احتمالی تشنج به پزشک مراجعه کنید.
3. چه چیزی باعث تشنج میشود؟ ( کمبود خواب)
کمبود خواب می‌تواند باعث تشنج در برخی افراد شود. هنگامی که شما به اندازه کافی نمی‌خوابید، مغز شما خسته میشود و این می‌تواند فعالیت الکتریکی آن را مختل کند. این امر به ویژه در افرادی که سابقه تشنج یا سایر اختلالات عصبی دارند، صادق است.
اگر فکر می‌کنید کمبود خواب ممکن است باعث تشنج شما شود، مهم است که برنامه خواب خود را تنظیم کنید و به اندازه کافی بخوابید. اکثر بزرگسالان به 7 تا 8 ساعت خواب در شب نیاز دارند.
کمبود سدیم خون (هیپوناترمی)
کمبود سدیم خون (هیپوناترمی) زمانی اتفاق می‌افتد که سطح سدیم در خون شما خیلی پایین باشد. سدیم یک الکترولیت ضروری است که به تنظیم عملکرد عصبی و عضلانی کمک می‌کند. هنگامی که سطح سدیم خون شما پایین است، می‌تواند فعالیت الکتریکی مغز شما را مختل کند و منجر به تشنج شود.
هیپوناترمی می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله مصرف داروهای مدر (دیورتیک)، اسهال یا استفراغ شدید و تعریق بیش از حد باشد. همچنین می‌تواند در افرادی که بیماری‌های خاصی مانند بیماری کبدی یا نارسایی قلبی دارند، رخ دهد.
اگر فکر می‌کنید ممکن است دچار هیپوناترمی باشید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید. درمان معمولاً شامل مایعات وریدی و الکترولیت‌ها برای افزایش سطح سدیم خون است.
چه چیزی باعث تشنج میشود؟ (داروها)
چه چیری باعث تشنج میشود؟ برخی از داروها می‌توانند آستانه تشنج را پایین بیاورند و خطر تشنج را در افراد مبتلا به صرع یا سایر اختلالات عصبی افزایش دهند. این داروها شامل موارد زیر است:
- داروهای مسکن (ضد درد)؛ مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
- داروهای ضد افسردگی مانند داروهای سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI)
- داروهای ترک سیگار مانند بوپروپیون
- داروهای استروئیدی
- آنتی‌بیوتیک‌ها
- داروهای ضد مالاریا
اگر مصرف دارویی را شروع می‌کنید که می‌تواند خطر تشنج را افزایش دهد، مهم است که با پزشک خود در مورد خطرات و مزایا صحبت کنید. همچنین باید از علائم تشنج آگاه باشید و در صورت بروز تشنج فوراً به پزشک مراجعه کنید.
آسیب به سر که موجب خونریزی مغزی شود
آسیب به سر می تواند به دلایل مختلفی مانند تصادف، سقوط از ارتفاع، ضربه ورزشی و خشونت رخ دهد. این آسیب‌ها می‌توانند به شکاف در جمجمه، خونریزی داخل جمجمه و آسیب به بافت مغزی منجر شوند. خونریزی داخل جمجمه می تواند به دو صورت اتفاق بیفتد: خونریزی زیر سخت شامه (epidural hematoma) که به دلیل پارگی شریان مغزی ایجاد میشود و خونریزی زیر نرم شامه (subdural hematoma) که به دلیل پارگی سیاهرگ‌های مغزی رخ می‌دهد. این خونریزی‌ها می‌توانند فشار زیادی به مغز وارد کرده و باعث تشنج شوند. درمان شامل جراحی برای تخلیه خون و کنترل فشار داخل جمجمه است.
سکته مغزی
سکته مغزی به دو صورت ایسکمیک (ناشی از انسداد عروق مغزی) و هموراژیک (ناشی از پارگی عروق مغزی) رخ می‌دهد. در هر دو نوع، جریان خون به بخشی از مغز قطع شده و باعث آسیب به آن ناحیه می شود. سکته مغزی ایسکمیک معمولاً به دلیل لخته خون یا آترواسکلروز ایجاد می شود. سکته مغزی هموراژیک ناشی از پارگی عروق مغزی ضعیف یا ضربه به سر است. هر دو نوع می توانند باعث تشنج شوند، به ویژه اگر در ناحیه قشر مغز رخ دهند. درمان شامل استفاده از داروهای ضد تشنج و در موارد شدید، جراحی برای تخلیه خون و کنترل فشار داخل جمجمه است.
چه چیزی باعث تشنج میشود؟( تومورهای مغزی)
تومورهای مغزی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: تومورهای اولیه که در مغز شروع میشوند و تومورهای ثانویه یا متاستاتیک که از سرطان‌های دیگر بدن به مغز گسترش می‌یابند. تومورها می‌توانند با فشار دادن بر روی بافت مغزی و ایجاد تورم، باعث تشنج شوند. همچنین، تومورهای قشر مغز بیشتر احتمال ایجاد تشنج را دارند. درمان شامل جراحی برای برداشتن تومور، رادیوتراپی و شیمی درمانی است. داروهای ضد تشنج نیز برای کنترل تشنج‌های ناشی از تومور استفاده میشوند.
داروهای غیرقانونی یا تفریحی مثل آمفتامین‌ها یا کوکائین
مصرف داروهای غیرقانونی مانند آمفتامین‌ها و کوکائین می تواند باعث تشنج شود. این داروها با تحریک سیستم عصبی مرکزی، باعث افزایش فعالیت عصبی و در نتیجه تشنج میشوند. همچنین، مصرف مقادیر زیاد این داروها می تواند به مسمومیت منجر شده و باعث تشنج شود. در موارد شدید، تشنج‌های ناشی از مصرف این داروها می‌توانند منجر به ایست تنفسی و مرگ شوند. درمان شامل استفاده از داروهای ضد تشنج و حمایت تنفسی است. همچنین، ترک این داروها باید تحت نظر پزشک و با استفاده از داروهای مناسب انجام شود.
سوءمصرف الکل، در طول زمان قطع الکل یا مسمومیت شدید با آن
چه چیزی باعث تشنج میشود؟ مصرف طولانی مدت الکل می تواند باعث تغییرات سازگاری در مغز شده و در نتیجه، قطع ناگهانی الکل منجر به تشنج شود. همچنین، مسمومیت شدید با الکل نیز می تواند باعث تشنج شود. این تشنج‌ها معمولاً 6 تا 48 ساعت پس از آخرین مصرف الکل رخ می‌دهند. درمان شامل استفاده از داروهای ضدتشنج مانند بنزودیازپین‌ها و درمان حمایتی است. همچنین، ترک الکل باید تحت نظر پزشک و با استفاده از داروهای مناسب انجام شود تا از بروز عوارض ترک جلوگیری شود.
چه چیزی باعث تشنج در کودکان میشود؟
چه چیزی باعث تشنج میشود؟ تشنج در کودکان به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی از شایع‌ترین دلایل تشنج در کودکان، تب یا گرمای زیاد است. وقتی بدن کودک در حال مبارزه با عفونت است، دمای بدن بالا می‌رود و این افزایش دما می‌تواند باعث تشنج شود.
همچنین، ابتلا به عفونت ویروسی یا ضایعات عصبی نیز می‌تواند منجر به تشنج در کودکان شود. علاوه بر این، صرع نیز یکی از دلایل تشنج در کودکان است. صرع یک بیماری مغزی است که باعث میشود کودک دچار حمله شود. در برخی موارد، تشنج ممکن است ناشی از ترکیب چندین عامل باشد. در اکثر موارد، دلیل تشنج را نمی‌توان پیدا کرد.
تشنج همچنین می‌تواند به دلایل متعددی از جمله به هم ریختن تعادل مواد شیمیایی مغز، تومور مغزی، سکته مغزی، آسیب مغزی ناشی از بیماری یا ضربه رخ دهد.
علت تشنج در خواب چیست؟
تشنج در هنگام خواب می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد که نیاز به بررسی دقیق توسط متخصص مغز و اعصاب دارد. یکی از شایع‌ترین دلایل، صرع است که در آن فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز منجر به تشنج میشود. اختلالات خواب مانند آپنه خواب نیز می‌توانند باعث تشنج شوند، زیرا کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز در طول خواب می‌تواند فعالیت الکتریکی غیرطبیعی را تحریک کند.
عوارض جانبی برخی داروها، به ویژه داروهای ضد افسردگی، ضد درد و داروهای ترک سیگار نیز می‌توانند منجر به تشنج شوند. همچنین، ترک ناگهانی الکل یا مواد مخدر در افراد معتاد می‌تواند باعث تشنج گردد.
آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه به سر، سکته مغزی، یا تومورهای مغزی نیز از دیگر علل مهم تشنج در خواب هستند.
در برخی موارد، شرایط ژنتیکی خاص می‌توانند فرد را مستعد تشنج کنند. علاوه بر این، کمبود خواب، تب بالا، و کمبود سدیم خون نیز می‌توانند زمینه‌ساز تشنج در خواب باشند. با توجه به پیچیدگی و تنوع علل تشنج در خواب، ارزیابی کامل توسط متخصص مغز و اعصاب ضروری است تا علت دقیق شناسایی و درمان مناسب تجویز شود.
علت استفراغ و کف دهان هنگام تشنج چیست؟
استفراغ و کف دهان هنگام تشنج دو علامت شایع هستند که به دلایل فیزیولوژیکی مختلفی رخ می‌دهند. استفراغ در طول تشنج معمولاً ناشی از انقباضات غیرارادی عضلات شکم و معده است. هنگامی که فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز در طول تشنج رخ می‌دهد، می‌تواند باعث انقباض ناگهانی این عضلات شود و منجر به تخلیه محتویات معده گردد.
علاوه بر این، تغییرات در فشار داخل شکم و اختلال در عملکرد طبیعی دستگاه گوارش در طول تشنج نیز می‌تواند به استفراغ کمک کند.
کف دهان در طول تشنج معمولاً به دلیل افزایش تولید بزاق و اختلال در بلع طبیعی ایجاد میشود. در طول تشنج، فرد ممکن است کنترل عضلات دهان و گلو را از دست بدهد که منجر به تجمع بزاق در دهان میشود.
همچنین، انقباضات عضلانی شدید در فک و صورت می‌تواند باعث مخلوط شدن بزاق با هوا شود و ظاهری کف مانند ایجاد کند. در برخی موارد، خون ناشی از گاز گرفتن زبان یا گونه‌ها نیز می‌تواند با بزاق مخلوط شود و به ایجاد کف دهان کمک کند. این علائم، اگرچه می‌توانند نگران‌کننده به نظر برسند، اما معمولاً بخشی از روند طبیعی یک حمله تشنجی هستند.
تب چند درجه می‌تواند باعث تشنج میشود؟
تب می‌تواند یکی از عوامل تحریک‌کننده تشنج باشد، به خصوص در کودکان. اما دقیقاً چه دمایی می‌تواند باعث تشنج شود؟ پزشکان معمولاً تب بالای 38.5 درجه سانتیگراد (101.3 درجه فارنهایت) را به عنوان آستانه‌ای در نظر می‌گیرند که می‌تواند خطر تشنج ناشی از تب را افزایش دهد.
با این حال، مهم است بدانیم که این عدد یک قانون مطلق نیست. برخی کودکان ممکن است با تب کمتر از این مقدار نیز دچار تشنج شوند، در حالی که بسیاری از کودکان حتی با تب‌های بالاتر هرگز تشنج نمی‌کنند.
عوامل دیگری مانند سرعت افزایش دمای بدن، سن کودک، و سابقه خانوادگی تشنج ناشی از تب نیز می‌توانند در این امر دخیل باشند. تشنج ناشی از تب معمولاً در کودکان 6 ماهه تا 5 ساله رخ می‌دهد و اغلب خطرناک نیست.
با این وجود، والدین باید هر گونه تشنج را جدی بگیرند و با پزشک مشورت کنند. پیشگیری از تب بالا با استفاده از داروهای تب‌بر مناسب و روش‌های خنک‌کننده می‌تواند به کاهش خطر تشنج ناشی از تب کمک کند. همچنین، مهم است که والدین نحوه مدیریت تشنج و اقدامات اولیه لازم را بدانند تا در صورت وقوع آن، بتوانند به درستی عمل کنند.
ارتباط استرس و تشنج چیست؟
اگرچه شواهد در مورد تأثیر مستقیم استرس بر ایجاد تشنج متناقض است، اما استرس به عنوان یک عامل مشترک در بین افراد مبتلا به شبه تشنج مشاهده میشود.
استرس می‌تواند پاسخ‌های مختلف جسمی و روانی ایجاد کند که ممکن است زمینه را برای بروز تشنج فراهم کند.
در حالی که شواهد قطعی در مورد اینکه آیا استرس به طور مستقیم باعث تشنج می شود یا خیر، وجود ندارد، اما به عنوان یک عامل شایع در افراد مبتلا به تشنج شناخته شده است. استرس می تواند منجر به طیف وسیعی از واکنش های جسمی و روانی شود که می تواند زمینه ساز تشنج باشد.
این پاسخ‌ها می‌توانند شامل ناراحتی معده، درد قفسه سینه، فشار خون بالا، سردرد، اختلال عملکرد جنسی و مشکلات خواب باشند.
همچنین، استرس می‌تواند باعث تغییراتی در فعالیت الکتریکی مغز شود که در نهایت منجر به تشنج گردد. به همین دلیل، مدیریت استرس و کاهش عوامل استرس‌زا در زندگی روزمره می‌تواند به کنترل بهتر تشنج در افراد مستعد کمک کند.
به طور خلاصه، استرس می تواند به روش های مختلفی بر سلامت مغز تاثیر بگذارد و احتمال تشنج را افزایش دهد. اگرچه استرس به تنهایی ممکن است باعث تشنج در فرد مبتلا به صرع نشود، اما می تواند عاملی باشد که باید در نظر گرفته شود و در صورت امکان، برای کاهش خطر تشنج، مدیریت شود.
آیا تشنج باعث مرگ می شود؟
تشنج در برخی موارد می‌تواند منجر به مرگ شود، اگرچه این اتفاق نسبتاً نادر است. یکی از مهم‌ترین علل مرگ ناشی از تشنج، پدیده‌ای به نام SUDEP (مرگ ناگهانی غیرمنتظره در صرع) است.
آمار نشان می‌دهد که یک تا دو نفر از هر 1000 بیمار مبتلا به صرع ممکن است به این دلیل فوت کنند. در سال 2013، 1187 نفر در انگلستان بر اثر صرع جان خود را از دست دادند، که نشان می‌دهد این خطر، اگرچه کم، اما واقعی است.علاوه بر SUDEP، تشنج‌های طولانی و کنترل نشده می‌توانند منجر به وقفه‌های تنفسی شوند که در صورت عدم درمان، می‌توانند به قطع علائم حیاتی و مرگ بینجامند.
همچنین، خطرات جانبی ناشی از تشنج، مانند سقوط، غرق شدن یا تصادفات رانندگی، می‌توانند تهدیدکننده زندگی باشند.
با این حال، مهم است بدانیم که با مدیریت مناسب بیماری، پیروی از دستورات پزشک، و رعایت اقدامات احتیاطی، می‌توان خطر مرگ ناشی از تشنج را به طور قابل توجهی کاهش داد. مشاوره منظم با پزشک متخصص مغز و اعصاب و آگاهی از نحوه مدیریت حملات تشنجی برای بیماران و اطرافیانشان بسیار حیاتی است.
سخن پایانی
تشنج می‌تواند به دلایل متعددی رخ دهد و شناسایی علت دقیق آن اهمیت زیادی دارد. برخی از عوامل شایع ایجاد کننده تشنج عبارتند از: فعالیت بیش از حد سلول‌های مغزی، تب بالا در کودکان، استرس، مصرف یا ترک مواد مخدر و الکل، آسیب‌های مغزی، و بیماری‌هایی مانند صرع است. همچنین عوامل محیطی و ژنتیکی نیز می‌توانند در بروز تشنج نقش داشته باشند.
با توجه به پیچیدگی و تنوع علل تشنج، تشخیص و درمان آن باید حتماً توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام شود.
حتی اگر فردی تنها یک بار دچار تشنج شده باشد، باید برای بررسی علت آن به پزشک مراجعه کند. با تشخیص صحیح و درمان مناسب، می‌توان بسیاری از انواع تشنج را کنترل کرد و از عوارض جدی آن پیشگیری نمود. رعایت توصیه‌های پزشک و پیگیری منظم درمان برای مدیریت موفق این عارضه ضروری است.
