والدینی که کودکانشان از بیش فعالی رنج می‌برند یا افراد بزرگسالی که خود با این اختلال مبتلا هستند، ممکن است به دنبال دلایل بیش فعالی خود باشند و سعی در پیدا کردن جواب برای این سؤال داشته باشند که چرا بیش‌فعالی در آنها رخ داده است و علت بیش فعالی چیست؟
با این حال، تحقیقات نشان داده است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این اختلال نقش دارند.
بیش فعالی یک اصطلاح است که برای توصیف افرادی استفاده می‌شود که بیش از حد معمول حرکت می‌کنند، صحبت می‌کنند و بی‌قراری می‌کنند.
کودکان بیش فعال ممکن است انرژی زیادی داشته باشند و پرش و پریدن کنند. افراد بزرگ هم ممکن است سرعت زیادی داشته باشند، ناخن بخورند، بی‌قرار باشند و به راحتی چیزهای ساده را فراموش کنند یا دچار حواس پرتی شدیدی شوند.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر، به بررسی عمیق علت بیش فعالی می‌پردازیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
چه چیزی باعث بیش فعالی می شود؟ (علت پیش فعالی)
پرانرژی بودن و پرهیجانی کاملاً طبیعی است و به هیچ عنوان نباید به عنوان یک اختلال در نظر گرفته شود.
در واقع، ممکن است این نشانه از بیش فعالی باشد که ممکن است از عوامل مختلفی از کودکان تا بزرگسالان ناشی شود. گاهی اوقات، این انرژی اضافی فقط به یک راهنمایی مناسب تر نیاز دارد.
در موارد دیگر، بیش فعالی می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال روانی یا جسمی باشد. شایع ترین علل عبارتند از:
1. عوامل ژنتیکی
بیش فعالی یکی از اختلالات رفتاری است که ممکن است به عوامل مختلفی برگردد، اما یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در بروز این اختلال، ژنتیک است.
بر اساس تحقیقات علمی، برخی از افراد ممکن است به علت وجود ژن‌های خاص، از طریق ارث، به اختلال بیش فعالی در افراد جدید منتقل شوند.
افرادی که والدین یا فامیل‌های نزدیکی با این اختلال رفتاری داشته باشند، احتمال بالاتری برای بروز این اختلال دارند.
در این رابطه، تحقیقات نشان داده است که بشر دارای ژن‌های مختلفی هستند که ممکن است موجب بروز اختلالات رفتاری شوند.
این ژن‌ها ممکن است تأثیر بسزایی در فعالیت مغزی و ترشح هورمون‌های مغزی داشته باشند که به عملکرد مغز و همچنین رفتار فرد تأثیر می‌گذارند؛ بنابراین، افرادی که این ژن‌ها را دارند، احتمال بروز اختلالات رفتاری مانند بیش فعالی را دارند.
این نکته می‌تواند اهمیت ژنتیک در بروز این اختلال را نشان دهد و نیازمند بررسی و مطالعه بیشتر در این زمینه باشد.
2. علت پیش فعالی و ارتباط آن با اختلالات مغزی
اختلالات مغزی، مشکلات و نقص‌هایی هستند که در عملکرد مغز اتفاق می‌افتند و می‌توانند بر روی عملکرد فرد و تعاملات او تأثیر گذار باشند. این اختلالات می‌توانند به صورت ژنتیکی، مادرزادی یا اکتسابی باشند و ممکن است از طریق عوامل محیطی نیز تشدید یا تحریک شوند.
یکی از اختلالات مغزی می‌تواند علت بیش فعالی شود، اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) است.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دشواری در تمرکز داشته باشند، حرکات بیش از حد و بی‌هدف انجام دهند و نتوانند کنترل صورت گیرنده‌های خود را به خوبی داشته باشند.
3. اختلالات سیستم عصبی مرکزی
بیش فعالی یکی از اختلالات روانی است که ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. یکی از این دلایل می‌تواند اختلالات سیستم عصبی مرکزی باشد.
سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است و نقش بسیار مهمی در کنترل و هماهنگی فعالیت‌های بدن دارد. اگر این سیستم به صورت صحیح کار نکند، ممکن است اختلالاتی در عملکرد مغز و نخاع ایجاد شود که منجر به بیش فعالی شود.
اختلالات سیستم عصبی مرکزی می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله اختلالات ژنتیکی، انتقال عصبی ناصحیح، تغییرات شیمیایی در مغز، یا حتی آسیب‌های فیزیکی ایجاد شود.
این اختلالات می‌توانند منجر به ناهنجاری در سیگنال‌های عصبی شده و سبب بیش فعالی شوند. افرادی که از بیش فعالی رنج می‌برند ممکن است علائمی نظیر بی‌قراری، عصبی بودن، ناتوانی در تمرکز، و حتی تغییرات در رفتار داشته باشند.
برای درمان بیش فعالی نیاز است که علت آن شناسایی شود و سپس با روش‌های مختلفی از جمله مشاوره روانشناختی، داروهای معین، و تغییرات در روش زندگی برای کنترل علائم این اختلال مبارزه شود.
4. علت بیش فعالی و ارتباط آن با اختلالات عاطفی
اختلالات عاطفی می‌توانند یکی از عوامل اصلی بیش فعالی در افراد باشند. این اختلالات ممکن است شامل اضطراب، افسردگی، اختلال‌های هویتی، اختلالات خلقی و… باشند. این اختلالات می‌توانند باعث شدیدتر شدن عوارض بیش فعالی شوند و افراد را به عدم کنترل عملکرد و رفتار خود مبتلا کنند.
یک فرد با بیش فعالی ممکن است دچار مشکلاتی مانند بی‌توجهی به امور مهم، فراموشی، عدم تمرکز، بی‌نظمی و افزایش تعداد خطاها در کارهای روزمره خود شود.
این مشکلات می‌توانند باعث بروز اضطراب و استرس در افراد شوند و در نتیجه باعث افزایش بیش فعالی شوند.
بنابراین، رسیدگی به اختلالات عاطفی می‌تواند به کنترل و مدیریت بیش فعالی کمک کند و از آن جلوگیری کند. درمان اختلالات عاطفی می‌تواند شامل مشاوره روانشناختی، داروها و ترکیبی از روش‌های مختلف باشد که بهبود وضعیت عاطفی فرد و کاهش عوارض بیش فعالی را به هدف دارند.
5. پرکاری تیروئید (تیروئید بیش فعال)
پرکاری تیروئید می تواند یکی از علت بیش فعالی، به خصوص در کودکان باشد. غده تیروئید هورمون هایی تولید می کند که نقش مهمی در تنظیم متابولیسم و عملکرد بسیاری از اندام ها در بدن دارند.
زمانی که غده تیروئید بیش از حد فعال باشد، هورمون تیروکسین (T4) بیش از حد تولید می شود. این امر می تواند منجر به طیف وسیعی از علائم، از جمله بیش فعالی شود.اگرچه پرکاری تیروئید تنها علت ADHD نیست، اما می تواند علائم آن را تشدید کند و یا حتی باعث ایجاد این اختلال در افراد بدون سابقه قبلی شود.
6. مشکلات بارداری
کودکانی که با وزن کم از رحم مادرانشان به دنیا می‌آیند، به نظر می‌رسد که بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال نقص فرط فعالیت و توجه (ADHD) قرار دارند.
این وضعیت به ویژه برای کودکانی که دچار آسیب سری یا ضربه به لوب پیشانی مغز شده‌اند، صادق است.
بر اساس تحقیقات انجام شده، زنانی که در طول بارداری سیگار می‌کشند یا الکل مصرف می‌کنند، احتمال بیشتری برای داشتن فرزندی با بیش فعالی دارند.
همچنین، تماس با سمومی مانند سرب، PCBها و آفت‌کش‌ها نیز ممکن است نقشی در ایجاد این اختلال داشته باشد. محققان فرضیه دارند که مانع رشد صحیح مغز می‌شوند و ممکن است به اختلالاتی مانند بیش‌فعالی، رفتار تکانشی و مشکلات در توجه منجر شوند.
7. علت بیش فعالی و ارتباط آن با بیماری اوتیسم
بیماری اوتیسم یک اختلال عصبی است که معمولاً در دوران کودکی شروع می‌شود و تأثیرات آن بر رفتار و ارتباطات فرد بسیار بزرگ است. این بیماری با ویژگی‌های مختلفی همچون مشکلات در اجتماعی‌سازی، کمبود توانایی در ارتباطات زبانی و تکراری بودن رفتارها و علایق همراه است. یکی از علل بیش فعالی در افراد مبتلا به اوتیسم می‌تواند ناهنجاری در سیستم عصبی آنها باشد.
در افراد مبتلا به اوتیسم، ناهنجاری‌هایی در سیستم عصبی وجود دارد که می‌تواند منجر به بیش فعالی شود.
به عنوان مثال، برخی از افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است دچار حساسیت‌های شدید نسبت به تحریکات محیطی شوند که می‌تواند به واکنش‌های بیش فعالی منجر شود.
همچنین، ناهنجاری‌های در سیستم عصبی می‌تواند باعث ناتوانی در کنترل حرکات و حواس شود که در نتیجه باعث واکنش‌های بیش فعالی در افراد مبتلا به اوتیسم می‌شود؛ بنابراین، درمان و مدیریت این ناهنجاری‌ها می‌تواند به کاهش بیش فعالی در افراد مبتلا به اوتیسم کمک کند و کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشد.
8. عوامل محیطی (قرار گرفتن در آلوگی هوا یا سموم سرب)
یکی از علل اصلی بیش فعالی عوامل محیطی است که می‌تواند به عنوان عامل اصلی در بروز این اختلال نقش داشته باشد.
برخی از محیط‌های نامناسب می‌توانند عوارض منفی بر روی شناخت، رفتار و توجه کودکان داشته باشند. به عنوان مثال، قرار گرفتن در آلودگی هوا می‌تواند باعث کاهش توانایی تمرکز و توجه در کودکان شود و در نتیجه به وجود آمدن بیش فعالی شود.
علاوه بر این، برخی از سموم محیطی نیز می‌توانند اثرات منفی بر روی رفتار کودکان داشته باشند. برخی از سموم مانند سرب می‌توانند به طور مستقیم به مغز و سیستم عصبی کودکان آسیب بزنند و باعث بروز مشکلات رفتاری مانند بیش فعالی شوند.
از این رو، حفظ محیط زیست سالم و پاک از اهمیت زیادی برای جامعه است که می‌تواند به جلوگیری از بروز بیش فعالی و مشکلات رفتاری در کودکان کمک کند.
9. سوء استفاده از داروهای دارویی و تفریحی، مانند کوکائین و مت آمفتامین
در حالی که ژنتیک و عوامل محیطی نقش اصلی را در بروز اختلال بیش فعالی – کمبود توجه (ADHD) دارند، سوء مصرف مواد نیز می‌تواند عاملی مؤثر در تشدید علائم این اختلال و یا حتی ایجاد آن باشد.
برخی از داروهای تجویزی و تفریحی، مانند کوکائین و مت آمفتامین، می‌توانند سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار داده و علائمی شبیه به بیش فعالی مانند بیش فعالی، بی‌قراری، مشکل در تمرکز و خلق و خوی غیر قابل پیش‌بینی ایجاد کنند.
استفاده ی طولانی مدت از این مواد می‌تواند منجر به تغییرات دائمی در مغز شده و تشخیص بیش فعالی را دشوارتر کند.
علاوه بر این، سوء مصرف مواد می‌تواند با درمان‌های بیش فعالی تداخل داشته باشد و اثربخشی آنها را کاهش دهد.
روش های پیشگیری از بیش فعالی
متأسفانه، در حال حاضر هیچ راه قطعی برای پیشگیری از اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) وجود ندارد. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش یا کاهش دهند.
در دوران بارداری:
- مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر: مطالعات نشان داده است که قرار گرفتن در معرض این مواد در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به بیش فعالی را در کودک افزایش دهد.
- مصرف برخی داروها: برخی از داروها، مانند داروهای ضد تشنج، می‌توانند خطر ابتلا به بیش فعالی را در کودک افزایش دهند.
- دیابت بارداری: دیابت بارداری با افزایش خطر ابتلا به بیش فعالی در کودک مرتبط است.
- زایمان زودرس و کم وزنی هنگام تولد: زایمان زودرس و کم وزنی هنگام تولد می‌تواند خطر ابتلا به بیش فعالی را در کودک افزایش دهد.
در دوران کودکی:
- معرض شدن به سرب: قرار گرفتن در معرض سرب، به عنوان مثال از طریق رنگ با سرب یا خاک‌آلوده، می‌تواند خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد.
- آسیب مغزی: آسیب مغزی ناشی از ضربه به سر یا عفونت می‌تواند خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد.
- بی‌توجهی یا سوء استفاده: بی‌توجهی یا سوء استفاده در دوران کودکی می‌تواند خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد.
موارد زیر ممکن است به کاهش خطر ابتلا به بیش فعالی یا مدیریت علائم آن کمک کند:
- رژیم غذایی سالم: خوردن یک رژیم غذایی سالم و مغذی می‌تواند به بهبود علائم بیش فعالی کمک کند.
- ورزش منظم: ورزش منظم می‌تواند به بهبود علائم بیش فعالی کمک کند.
- خواب کافی: خواب کافی برای سلامت مغز و عملکرد آن ضروری است و می‌تواند به بهبود علائم بیش فعالی کمک کند.
- مدیریت استرس: استرس می‌تواند علائم بیش فعالی را بدتر کند. یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس می‌تواند به بهبود علائم بیش فعالی کمک کند.
- رفتار درمانی: رفتار درمانی می‌تواند به کودکان مبتلا به بیش فعالی در یادگیری نحوه مدیریت رفتار و بهبود مهارت‌های سازگاری کمک کند.
- دارو: دارو می‌تواند به بهبود علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان کمک کند.
سخن پایانی
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) می‌تواند چالش‌های قابل توجهی را در زندگی افراد ایجاد کند. با این حال، مهم است که به یاد داشته باشید که بیش فعالی یک بیماری مُهلک نیست و با درمان و مدیریت مناسب، افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند زندگی موفق و پرباری داشته باشند.
اگر شما یا فرزندتان مبتلا به بیش فعالی هستید، منابع زیادی برای کمک به شما موجود است. با پزشک خود صحبت کنید تا بهترین روش درمان را برای خود پیدا کنید و از حمایت گروه‌های حمایتی و سازمان‌های مربوطه بهره ببرید. به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید و با تلاش و اراده می‌توانید بر این اختلال غلبه کنید.
