عصب محیطی چیست؟ سیستم عصبی محیطی (PNS) یکی از دو بخش اصلی سیستم عصبی شما است. این عصب اطلاعات را از اکثر حواس شما به مغز شما منتقل می کند. سیگنال های لازم برای حرکت ماهیچه ها را منتقل می کند و همچنین سیگنال هایی را که توسط مغز شما برای تنظیم عملکردهای خودکار ضروری مانند ضربان قلب و تنفس استفاده می شود، منتقل می کند.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر درباره عصب محیطی چیست و وظایف و عملکرد آن می‌پردازیم پس تا انتهای مطلب همراه ما باشید.
عصب محیطی چیست؟
سیستم عصبی محیطی چیست؟ به بخشی از سیستم عصبی اشاره دارد که خارج از مغز و نخاع واقع شده و نقش اساسی در انتقال اطلاعات از نواحی مختلف بدن به مغز و اجرای دستورات از مغز به اقسام مختلف بدن دارد. این سیستم عصبی محیطی وظیفه‌های حیاتی ایفا می‌کند.
سیگنال‌هایی که به مناطق خاصی مانند قلب و دستگاه گوارش هدف قرار می‌دهند، به صورت غیرارادی فعالیت می‌کنند و بدون نیاز به کنترل آگاهانه از سوی شما انجام می‌شوند. از سوی دیگر، سیگنال‌هایی که حرکت را کنترل می‌کنند، تحت تأثیر و کنترل آگاهانه شما قرار دارند.
چه تفاوتی بین سیستم عصبی محیطی و مرکزی است؟
سیستم عصبی شما به دو جزء اصلی تقسیم می شود: سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی. سیستم عصبی مرکزی از مغز و نخاع را تشکیل می‌دهند.
از سوی دیگر، سیستم عصبی محیطی تمام اعصاب دیگری را در بر می گیرد که از مغز و نخاع شما امتداد می یابند تا صورت و کل بدن شما را عصب دهی کنند.
سیستم عصبی محیطی نقش مهمی در انتقال اطلاعات حسی از قسمت های مختلف بدن به سیستم عصبی مرکزی و انتقال فرمان های حرکتی از سیستم عصبی مرکزی به عضلات و غدد ایفا می کند. این شبکه پیچیده اعصاب ارتباط بین بدن و محیط خارجی را تسهیل می کند و امکان حرکت هماهنگ، حس و تنظیم عملکردهای بدن را فراهم می کند.
سیستم عصبی محیطی چه کاری انجام می‌دهد؟
سیستم عصبی محیطی شما شامل دو زیرسیستم اصلی است: سیستم های خودمختار و سوماتیک.
- اتونومیک: اینها فرآیندهای عصبی هستند که مغز شما به طور خودکار و بدون فکر آگاهانه آنها را تنظیم می کند.
- سوماتیک: این عملکردها تحت کنترل آگاهانه شما هستند.
این دو زیرسیستم مسئول سه عملکرد اصلی سیستم عصبی محیطی شما هستند:
- ادراک حسی: PNS شما نقش حیاتی در ارائه اطلاعات مغز شما در مورد محیط خارجی دارد. این عملکرد توسط سیستم عصبی جسمانی کنترل می شود.
- عملکرد حرکتی: اعصاب محیطی سیگنال های فرمان را به ماهیچه های ارادی بدن شما منتقل می کنند که می توانید آگاهانه آنها را دستکاری کنید. این عملکرد نیز تحت سیستم عصبی جسمانی قرار می گیرد.
- فرآیندهای غیر ارادی: این شامل تنظیم عملکردهای ضروری بدن است که بدون مداخله آگاهانه رخ می دهد، مانند ضربان قلب و فشار خون. این عملکرد توسط سیستم عصبی خودمختار مدیریت می شود.
ادراک حسی عصب محیطی چیست؟
عملکرد مغز شما شبیه به یک ابرکامپیوتر پیچیده است، اما بدون محرک های خارجی از دنیای بیرونی غافل می ماند. این بر اهمیت سیستم عصبی محیطی شما تأکید می کند. همانطور که یک کامپیوتر برای داده های خارجی به دستگاه های جانبی مانند دوربین، میکروفون یا صفحه کلید متکی است، مغز شما نیز برای اطلاعات به سیستم عصبی محیطی وابسته است.
سیستم عصبی محیطی چیست؟ به عنوان مجرای عمل می کند که مغز شما از طریق آن اطلاعات را از محیط خارجی دریافت می کند. اکثر این اعصاب به نخاع شما می روند و به قسمت های مختلف بدن شما متصل می شوند. در مقابل، اعصاب جمجمه ای، متمایز از سایر اعصاب محیطی، ارتباط مستقیمی با مغز شما برقرار می کنند. این اعصاب تخصصی سیگنال‌هایی را از بینی، گوش‌ها، دهان و سایر اندام‌های شما منتقل می‌کنند، در حالی که به حس لامسه شما در نواحی صورت، جمجمه و گردن کمک می‌کنند.
علاوه بر این، شبکه پیچیده ای از اعصاب محیطی در سراسر بدن شما گسترش یافته و حتی به اندام های انتهایی مانند نوک انگشتان دست و پا می رسد. اعصاب حسی در دست‌ها و پاهای شما نقش مهمی در توانایی مغز شما برای درک محرک‌های خارجی دارند. همزمان، اعصاب حرکتی حرکت را در قسمت‌های مختلف بدن آسان تر می‌کنند.
حرکت – جنبش
سیستم عصبی چیست؟ شبکه گسترده ای از اعصاب محیطی که در سراسر بدن شما پوشیده شده است به عنوان مسیری برای انتقال سیگنال های دستوری از مغز به عضلات شما عمل می کند. این سیستم پیچیده شما را قادر می سازد تا در مجموعه وسیعی از فعالیت ها شرکت کنید، از کارهای روزمره مانند خاراندن بینی تا کارهای پیچیده مانند شعبده بازی.
فرآیندهای ناخودآگاه (غیر ارادی)
سیستم عصبی خودمختار مستقل از افکار خودآگاه عمل می کند و بخشی از مغز شما به طور مداوم بر فرآیندهای حیاتی ضروری برای حفظ زندگی نظارت می کند. مغز شما برای تنظیم این عملکردها به سیستم عصبی محیطی متکی است. نمونه هایی از این فرآیندها شامل ضربان قلب، تنفس، تنظیم فشار خون و هضم در دستگاه گوارش شما است.
انواع سیگنال های عصب محیطی چیست؟
اعصاب از دسته‌ای از سلول‌های عصبی با آکسون‌های کشیده و شبیه ساختارهای بازو تشکیل شده‌اند. این سلول‌های عصبی و آکسون‌ها در هم تنیده می‌شوند و رشته‌های عصبی را تشکیل می‌دهند، شبیه به رشته‌های متعدد الیاف پارچه‌ای که با هم می‌پیچند و نخ دوخت ایجاد می‌کنند.
در داخل این دسته های عصبی، برخی از اعصاب اطلاعات را به مغز شما منتقل می کنند، در حالی که برخی دیگر اطلاعات را از آن دور می کنند.
- اعصاب حسی: این اعصاب اطلاعات را به مغز و نخاع شما منتقل می کنند. آنها از طریق اعصاب جمجمه ای با مغز شما ارتباط مستقیم برقرار می کنند یا اطلاعات را به اعصاب نخاعی منتقل می کنند که متعاقباً سیگنال ها را به نخاع شما منتقل می کنند. اتصالات عصبی حسی به نخاع در سمت خلفی آن قرار دارد.
- اعصاب حرکتی: اعصاب حرکتی مسئول انتقال سیگنال های فرمان از مغز شما به قسمت های مختلف بدن هستند، اعصاب حرکتی منحصراً اطلاعات را از مغز منتقل می کنند. اتصالات اعصاب حرکتی در قسمت قدامی طناب نخاعی قرار دارند که به طور خاص برای صدور دستورات مربوط به حرکت ماهیچه ها طراحی شده اند.
- اعصاب اتونومیک: این اعصاب عملکرد خودکار اندام ها و سیستم های بدن شما را تنظیم می کنند. اعصاب اتونومیک اغلب شامل رشته های عصبی مختلط هستند، برخی از آنها دستورات را از مغز به مقصد خود منتقل می کنند، در حالی که برخی دیگر اطلاعات مربوط به عملکرد اندام را به مغز منتقل می کنند.
چگونه سیستم عصبی محیطی به سایر اندام های بدن کمک می کند؟
سیستم عصبی خودمختار، جزئی از سیستم عصبی محیطی شما است که ، به مغز در تنظیم تمام اندام های ضروری بدن، از جمله خودش، کمک می کند.
به عنوان مثال، مغز شما را قادر می‌سازد تا عملکردهای حیاتی مانند کنترل ضربان قلب را مدیریت کند و از گردش خون کافی در بدن و مغز شما اطمینان حاصل می‌کند. بدون این جریان خون حیاتی، مغز شما در عرض چند دقیقه تسلیم می شود.
علاوه بر این، سیستم عصبی محیطی شما سیگنال های عصبی را از این اندام ها به مغز شما منتقل می کند. از جمله این موارد می توان به احساساتی مانند احساس گرما در معده پس از مصرف یک نوشیدنی داغ یا احساس سیری بعد از غذا اشاره کرد.
سیستم عصبی محیطی در کجا قرار دارد؟
سیستم عصبی محیطی شما در سراسر بدن به جز مغز و نخاع شما را پوشش می دهد. شامل:
- اعصاب جمجمه ای: متشکل از 12 جفت عصب که مستقیماً به مغز شما متصل است، که 11 جفت آن بخشی از سیستم عصبی محیطی است (دومین عصب جمجمه که مسئول بینایی است، متعلق به سیستم عصبی مرکزی است). این ۱۱ عصب به حس بویایی، شنوایی، چشایی و لمس در سر، صورت و گردن کمک می کنند. قابل توجه است که عصب واگ، یکی از این 11 عصب، از گردن تا روده بزرگ گسترش یافته و به تمام اندام های حیاتی متصل می شود.
- اعصاب نخاعی: شامل 31 جفت عصب است که به سطوح خاصی از ستون فقرات مربوط به هر بخش مهره‌ای متصل می‌شوند.
این اعصاب به رشته‌های کوچک‌تری منشعب می‌شوند که در سراسر بدن شما امتداد می‌یابند و به نواحی مانند نوک انگشتان، انگشتان پا، دست و زیر سطح پوست می‌رسند.
این عصب چه شکلی است؟
تجسم سیستم عصبی را می توان به یک درخت وارونه تشبیه کرد، جایی که مغز شما به عنوان ریشه و نخاع شما به عنوان تنه عمل می کند. با گسترش بیشتر، سیستم عصبی محیطی شما مانند اندام ها، شاخه ها و شاخه های درخت منشعب می شود و تمام بدن شما را در بر می گیرد.
این عصب از چه چیزی ساخته شده است؟
سیستم عصبی محیطی شامل انواع مختلفی از سلول ها و ساختارهای عصبی است. اعصاب محیطی و اعصاب جمجمه ای نورون ها را به عنوان مراکز فرماندهی، همراه با آکسون ها و دندریت ها که به عنوان بزرگراه های اطلاعاتی عمل می کنند، نشان می دهند. انواع سلول های زیر به شرح زیر است که هر کدام در ادامه بیشتر توضیح داده شده اند:
نورون ها ی عصب محیطی چیست؟
نورون ها سلول های تخصصی هستند که با استفاده از ترکیبی از سیگنال های الکتریکی و شیمیایی مسئول انتقال و انتقال سیگنال ها در سراسر سیستم عصبی شما هستند. هر نورون از اجزای زیر تشکیل شده است:
بدن سلولی: بخش مرکزی نورون.
- آکسون: یک امتداد بلند و بازو مانند که از بدنه سلولی بیرون زده است. در انتهای آکسون، چندین برآمدگی انگشت مانند وجود دارد که در آن سیگنال الکتریکی درون نورون به سیگنال شیمیایی تبدیل می‌شود. این برجستگی ها که به عنوان سیناپس شناخته می شوند، به سلول های عصبی مجاور متصل می شوند.
- دندریت ها: شاخه های کوچک درخت مانند که از بدنه سلولی سرچشمه می گیرند. دندریت ها سیگنال های شیمیایی را از سیناپس نورون های مجاور دریافت می کنند.
- میلین: لایه ای نازک متشکل از مواد چرب که آکسون های نورون های متعدد را می پوشاند و به عنوان یک غلاف محافظ عمل می کند.
اتصالات عصبی بسیار پیچیده هستند و دندریت های یک نورون به طور بالقوه به هزاران سیناپس دیگر متصل می شوند. طول و ساختار نورون ها بر اساس محل قرارگیری آنها در بدن و عملکردشان متفاوت است.
سلول های گلیال محیط عصبی چیست؟
سلول‌های گلیال، که به عنوان سلول‌های «گلی-اول» تلفظ می‌شوند، عملکردهای مختلفی را انجام می‌دهند و به رشد و نگهداری نورون‌ها در دوران جوانی کمک می‌کنند و عملکرد نورون‌ها را در طول زندگی تنظیم می‌کنند.
آنها از سیستم عصبی در برابر عفونت ها محافظت می کنند، تعادل شیمیایی را در سیستم عصبی حفظ می کنند و غلاف میلین را در اطراف آکسون های نورون ها تشکیل می دهند. جالب اینجاست که سیستم عصبی ده برابر سلول های گلیال بیشتری نسبت به نورون ها دارد.
اختلالات رایجی که بر این سیستم عصبی یا اندام بدن تأثیر می گذارد ؟
شرایط و عوامل متعددی وجود دارد که به نوروپاتی محیطی کمک می کند، که نشان دهنده بیماری ها یا آسیب های مؤثر بر سیستم عصبی محیطی است. چندین نمونه رایج عبارتند از:
- دیابت نوع 2: دیابت نوع 2 با مدیریت ضعیف یا درمان نشده به تدریج سیستم عصبی محیطی را مختل می کند و خطر از دست دادن حس در پاها و ساق پا را افزایش می دهد و آن را به یکی از علل اصلی نوروپاتی محیطی تبدیل می کند.
- اختلالات خودایمنی و التهابی: شرایطی مانند لوپوس، سندرم گیلن باره و آرتریت روماتوئید می توانند بر اعصاب محیطی تأثیر بگذارند.
- بیماری هانسن (جذام): اگرچه در کشورهای توسعه یافته نادر است، جذام در درجه اول پوست را درگیر می کند اما می تواند به اعصاب محیطی نیز آسیب برساند.
- مسائل مادرزادی و ژنتیکی: این مشکلات از بدو تولد وجود دارند و شرایط ژنتیکی از یک یا هر دو والدین به ارث می رسد.
- داروها و مداخلات پزشکی: برخی از آنتی بیوتیک ها، داروهای شیمی درمانی و روش های جراحی می توانند به اعصاب محیطی آسیب برسانند.
- عفونت‌ها: ویروس‌هایی مانند اچ‌آی‌وی، باکتری‌هایی مانند بورلیا بورگدورفری که لیم بوریا را ایجاد می‌کند، و شرایطی مانند سوزاک می‌توانند منجر به آسیب اعصاب شوند.
- سموم: فلزات سنگین مانند جیوه یا سرب، همراه با مواد شیمیایی مختلف صنعتی، خطر آسیب اعصاب محیطی را به همراه دارند.
- صدمات: صدمات می تواند منجر به آسیب کوتاه مدت یا دائمی عصبی شود، با شرایطی مانند سندرم تونل کارپال و سیاتیک که نشان دهنده اختلالات فشرده سازی عصب است.
- تومورها: تومورهای بدخیم (سرطانی) و خوش خیم می توانند سیستم عصبی محیطی را مختل کنند.
شرایطی که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می گذارد می تواند به طور غیرمستقیم بر اعصاب محیطی تأثیر بگذارد و علیرغم اینکه مستقیماً آنها را هدف قرار نمی دهد به طور بالقوه عملکرد آنها را تغییر می دهد.
علائم یا نشانه های رایج شرایط سیستم عصبی محیطی؟
علائم مرتبط با مشکلات سیستم عصبی محیطی بسته به نوع اعصاب تحت تاثیر متفاوت است.
آسیب به اعصاب حرکتی می تواند منجر به اثرات زیر بر روی عضلات شود:
ضعف
- گرفتگی، اسپاسم، لرزش یا پرش
- تحلیل رفتن (کوچک شدن عضلات)
- از دست دادن کنترل
آسیب به اعصاب حسی می تواند منجر به علائم زیر شود:
کاهش یا عدم وجود حس لامسه در ناحیه آسیب دیده. کاهش حس لامسه ممکن است حسی شبیه به پوشیدن دستکش یا مانع دیگری ایجاد کند که مانع درک لمس شود.
همچنین می تواند منجر به ناتوانی در درک دما یا لرزش شود. هنگامی که این وضعیت روی دست ها یا پاها تأثیر می گذارد، کارهای روزمره مانند راه رفتن یا بستن دکمه های پیراهن ممکن است به طور قابل توجهی چالش برانگیز شوند.
گزگز یا بی حسی (پارستزی). این احساس یادآور زمانی است که یک اندام «به خواب می‌رود» که اغلب به عنوان احساس «سوزن و سوزن» در ناحیه آسیب دیده توصیف می‌شود.
درد نوروپاتیک که با سوزش یا احساس تیز در اطراف ناحیه آسیب دیده مشخص می شود. در موارد شدید، این درد می تواند ناتوان کننده باشد، مانع خواب و فعالیت های عادی شود. برخی از شرایط، مانند آلودینیا، حتی ممکن است باعث درد در اثر تماس نور با اشیاء نرم مانند لباس یا ملافه شود.
آسیب به اعصاب اتونوم ممکن است بر اندام ها و سیستم های زیر تأثیر بگذارد:
- سیستم گردش خون: اختلالات عصبی خودکار می تواند تنظیم فشار خون را مختل کند.
- دستگاه گوارش: ممکن است مشکلات گوارشی، بر اساس محل قسمت آسیب دیده دستگاه گوارش، متفاوت باشد.
- تنظیم پوست و دما: افراد مبتلا به آسیب عصبی اتونومیک ممکن است در شرایط گرم احساس ناراحتی کنند. همچنین ممکن است تعریق بیش از حد (هیپرهیدروزیس) یا تعریق ناکافی (آنهیدروزیس) را نشان دهند.
درمان های رایج برای اندام بدن؟
درمان های رایج برای مشکلات سیستم عصبی محیطی می تواند بسته به مشکل خاص متفاوت باشد. رسیدگی به علت اصلی این مشکلات اغلب برای کاهش اثرات آنها بر سیستم کلیدی است. توجه به این نکته مهم است که درمان‌های مؤثر برای یک بیماری ممکن است لزوماً برای دیگران کارساز نباشد.
گزینه های درمانی مختلفی ممکن است در نظر گرفته شود، از جمله:
- داروها: طیف وسیعی از داروها برای رفع مشکلات سیستم عصبی محیطی موجود است. این داروها را می توان از طریق تزریق، مصرف خوراکی یا چسب های آهسته رهش تجویز کرد.
- جراحی: روش های جراحی می توانند به اتصال مجدد اعصاب قطع شده و کاهش درد ناشی از گیر افتادن عصب کمک کنند.
- تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS): این روش شامل استفاده از یک جریان الکتریکی ملایم برای مختل کردن انتقال سیگنال‌های درد توسط اعصاب است.
- فرسایش عصب: این تکنیک عمداً به عصب نادرست آسیب می‌زند تا با توقف انتقال سیگنال‌های معیوب به مغز، درد مزمن را کاهش دهد.
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود آسیب‌ها یا مداخلات پزشکی، بهبود علائم درد و تسهیل سازگاری با تغییرات در سیستم عصبی کمک کند.
- طب سوزنی: طب سوزنی شامل قرار دادن سوزن های ظریف در نقاط خاصی از بدن است. در حالی که به طور سنتی با طب چینی باستان مرتبط است، کاربرد آن در مراقبت های بهداشتی مدرن در حال گسترش است. بسیاری از متخصصان پزشکی، به ویژه متخصصان بیهوشی و متخصصان مدیریت درد، از طب سوزنی برای رسیدگی به مسائل عصبی استفاده می کنند.
- دستگاه‌ها و تجهیزات پوشیدنی: دستگاه‌های پزشکی مانند بریس، عصا، واکر، کفش‌های تخصصی و سایر وسایل کمکی را می‌توان برای کمک به مدیریت شرایط سیستم عصبی محیطی تجویز کرد.
سخن پایانی
سیستم عصبی محیطی نقش مهمی در عملکرد روزانه شما ایفا می کند، حرکت را تسهیل می کند و اطلاعات حسی ضروری را به مغز شما منتقل می کند.
در مواردی که شرایط بر اعصاب محیطی شما تأثیر می گذارد، ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی گزینه های تشخیصی و درمانی مختلفی در دسترس دارند. حتی با شرایطی که ممکن است درمان نداشته باشند، اغلب امکان مدیریت و کاهش تأثیر علائم بر کیفیت زندگی شما وجود دارد.
