بیش فعالی چیست؟ بیش فعالی یک ویژگی رفتاری است که به تمایل به فعالیت‌های بیش از حد و بدون ملاحظه که اثرات منفی بر زندگی شخص اشاره دارد و بیشتر در کودکان رخ می‌دهد.
افراد بیش فعال به طور مداوم در حال حرکت و فعالیت هستند، اما این ویژگی می تواند منجر به مشکلات اجتماعی، شخصیتی و حتی جسمی شود.
طبق تحقیقات حدود 8 تا 10 درصد از کودکان و 2.5 درصد از بزرگسالان در سراسر جهان به مبتلا بیش فعالی هستند و این اختلال در پسران دو تا سه برابر شایع‌تر از دختران است.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر، به معرفی بیش فعالی چیست؟ علائم آن، عوامل مؤثر بر آن و راه‌های مدیریت آن پرداخته خواهد شد.
بیش فعالی (ADHD) چیست؟
اختلال بیش فعالی/نقص توجه (ADHD) یک اختلال شایع عصبی – رشدی است که بر میلیون‌ها کودک و بزرگسال در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد؛ اما اگر بخواهیم بیش فعالی چیست؟ را به طور ساده توضیح دهیم می‌توان گفت که بیش فعالی یک ویژگی شخصیتی است که با افراطی در فعالیت‌ها و عملکرد‌ها همراه است.
افراد بیش فعال معمولاً انرژی زیادی دارند و به طور مداوم در حال حرکت و فعالیت هستند. آنها به سرعت خسته نمی‌شوند و برایشان سخت است که به آرامش بنشینند یا ساکت باشند.
این افراد تمایل دارند به چیزهای بیشتری علاقه نشان دهند، به جای تمرکز بر یک موضوع، چندین موضوع را به طور هم‌زمان پیگیری کنند.
آنها معمولاً حرفهای و پرانرژی هستند؛ اما ممکن است دشواری‌هایی در مدیریت زمان و تمرکز داشته باشند.
یکی از نشانه‌های بیش فعالی در کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان می‌تواند عدم توانایی در کنترل انگیزه‌ها و احساسات، بی‌توجهی به جزئیات، ناتمام کردن کارها، دشواری در مدیریت زمان و تمرکز و انجام چند کار به طور هم‌زمان باشد.
افراد بیش فعال ممکن است مشکلاتی در محیط‌های اجتماعی و حتی در محیط کار داشته باشند، زیرا نمی‌توانند به طور صحیح با دیگران ارتباط برقرار کنند یا مسئولیت‌های خود را به خوبی انجام دهند. این مشکلات می‌تواند به مرور زمان با مشاوره و درمان مناسب کنترل شود و افراد بیش فعال بتوانند زندگی سالم‌تر و موفق‌تری را تجربه کنند.
علائم بیش فعالی در کودکان
بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی – رشدی در کودکان است که با طیفی از علائم مشخص می‌شود. این علائم به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
1. علائم بی‌قراری و بیش فعالی:
- دویدن یا بالا و پایین پریدن مداوم، حتی در مکان‌های نامناسب
- دشواری در آرام و ساکن ماندن، حتی برای مدت کوتاه
- صحبت بیش از حد
- بی‌قراری و وول خوردن مداوم
- مشکل در صبر کردن برای نوبت خود
- قطع کردن صحبت دیگران یا پریدن وسط حرف آنها
2. علائم عدم تمرکز و کمبود توجه:
- عدم توجه به جزئیات و اشتباهات مکرر در تکالیف مدرسه یا فعالیت‌های دیگر
- دشواری در پیروی از دستورات و انجام درخواست‌ها
- به نظر رسیدن اینکه انگار کودک در حال غرق شدن در افکار خود است و به حرفهای شما گوش نمی‌دهد
- گم کردن وسایل به طور مکرر
- فراموش کردن کارهای روزمره
- دشواری در تمرکز بر روی یک فعالیت برای مدت طولانی
3. علائم تکانشگری:
- انجام کارهای ناگهانی و بدون فکر کردن به عواقب آن
- صحبت کردن بدون نوبت
- پریدن وسط حرف دیگران
- دشواری در صبر کردن برای نوبت خود
- مشکل در کنترل خشم و عصبانیت
شدت و نوع علائم بیش فعالی در کودکان می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از کودکان ممکن است علائم را در یک یا دو حوزه (بی‌قراری، عدم تمرکز یا تکانشگری) تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است در هر سه حوزه علائم داشته باشند.
بیش فعالی چیست؟ بیش فعالی یک ویژگی رفتاری است که به تمایل به فعالیت‌های بیش از حد و بدون ملاحظه که اثرات منفی بر زندگی شخص اشاره دارد و بیشتر در کودکان رخ می‌دهد.
افراد بیش فعال به طور مداوم در حال حرکت و فعالیت هستند، اما این ویژگی می تواند منجر به مشکلات اجتماعی، شخصیتی و حتی جسمی شود.
طبق تحقیقات حدود 8 تا 10 درصد از کودکان و 2.5 درصد از بزرگسالان در سراسر جهان به مبتلا بیش فعالی هستند و این اختلال در پسران دو تا سه برابر شایع‌تر از دختران است.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر، به معرفی بیش فعالی چیست؟ علائم آن، عوامل مؤثر بر آن و راه‌های مدیریت آن پرداخته خواهد شد.
بیش فعالی (ADHD) چیست؟
اختلال بیش فعالی/نقص توجه (ADHD) یک اختلال شایع عصبی – رشدی است که بر میلیون‌ها کودک و بزرگسال در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد؛ اما اگر بخواهیم بیش فعالی چیست؟ را به طور ساده توضیح دهیم می‌توان گفت که بیش فعالی یک ویژگی شخصیتی است که با افراطی در فعالیت‌ها و عملکرد‌ها همراه است.
افراد بیش فعال معمولاً انرژی زیادی دارند و به طور مداوم در حال حرکت و فعالیت هستند. آنها به سرعت خسته نمی‌شوند و برایشان سخت است که به آرامش بنشینند یا ساکت باشند.
این افراد تمایل دارند به چیزهای بیشتری علاقه نشان دهند، به جای تمرکز بر یک موضوع، چندین موضوع را به طور هم‌زمان پیگیری کنند.
آنها معمولاً حرفهای و پرانرژی هستند؛ اما ممکن است دشواری‌هایی در مدیریت زمان و تمرکز داشته باشند.
یکی از نشانه‌های بیش فعالی در کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان می‌تواند عدم توانایی در کنترل انگیزه‌ها و احساسات، بی‌توجهی به جزئیات، ناتمام کردن کارها، دشواری در مدیریت زمان و تمرکز و انجام چند کار به طور هم‌زمان باشد.
افراد بیش فعال ممکن است مشکلاتی در محیط‌های اجتماعی و حتی در محیط کار داشته باشند، زیرا نمی‌توانند به طور صحیح با دیگران ارتباط برقرار کنند یا مسئولیت‌های خود را به خوبی انجام دهند. این مشکلات می‌تواند به مرور زمان با مشاوره و درمان مناسب کنترل شود و افراد بیش فعال بتوانند زندگی سالم‌تر و موفق‌تری را تجربه کنند.
علائم بیش فعالی در کودکان
بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی – رشدی در کودکان است که با طیفی از علائم مشخص می‌شود. این علائم به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
1. علائم بی‌قراری و بیش فعالی:
- دویدن یا بالا و پایین پریدن مداوم، حتی در مکان‌های نامناسب
- دشواری در آرام و ساکن ماندن، حتی برای مدت کوتاه
- صحبت بیش از حد
- بی‌قراری و وول خوردن مداوم
- مشکل در صبر کردن برای نوبت خود
- قطع کردن صحبت دیگران یا پریدن وسط حرف آنها
2. علائم عدم تمرکز و کمبود توجه:
- عدم توجه به جزئیات و اشتباهات مکرر در تکالیف مدرسه یا فعالیت‌های دیگر
- دشواری در پیروی از دستورات و انجام درخواست‌ها
- به نظر رسیدن اینکه انگار کودک در حال غرق شدن در افکار خود است و به حرفهای شما گوش نمی‌دهد
- گم کردن وسایل به طور مکرر
- فراموش کردن کارهای روزمره
- دشواری در تمرکز بر روی یک فعالیت برای مدت طولانی
3. علائم تکانشگری:
- انجام کارهای ناگهانی و بدون فکر کردن به عواقب آن
- صحبت کردن بدون نوبت
- پریدن وسط حرف دیگران
- دشواری در صبر کردن برای نوبت خود
- مشکل در کنترل خشم و عصبانیت
شدت و نوع علائم بیش فعالی در کودکان می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از کودکان ممکن است علائم را در یک یا دو حوزه (بی‌قراری، عدم تمرکز یا تکانشگری) تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است در هر سه حوزه علائم داشته باشند.
علائم بیش فعالی در بزرگسالان
برخلاف تصور رایج، بیش فعالی در بزرگسالان به معنای دویدن و بالا و پایین پریدن نیست. علائم این اختلال در بزرگسالان پیچیده‌تر و ظریف‌تر هستند و می‌توانند زندگی روزمره، روابط و عملکرد شغلی فرد را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهند.
1. عدم تمرکز و بی‌توجهی:
- دشواری در تمرکز بر روی یک کار به مدت طولانی
- فراموش کردن جزئیات و ملاقات‌ها
- به نظر رسیدن اینکه انگار در حال غرق شدن در افکار خود هستید و به حرفهای دیگران گوش نمی‌دهید
- گم کردن وسایل به طور مکرر
- دشواری در دنبال کردن دستورالعمل‌ها
- پریدن از یک کار به کار دیگر بدون اتمام هیچ کدام
2. بی‌قراری و بیش فعالی:
- احساس نیاز به حرکت مداوم، مانند تکان دادن پا یا انگشتان
- دشواری در آرام و ساکن ماندن، حتی برای مدت کوتاه
- صحبت بیش از حد
- بی‌قراری و وول خوردن مداوم
- مشکل در صبر کردن برای نوبت خود
- قطع کردن صحبت دیگران یا پریدن وسط حرف آنها
3. تکانشگری:
- انجام کارهای ناگهانی و بدون فکر کردن به عواقب آن
- صحبت کردن بدون نوبت
- پریدن وسط حرف دیگران
- دشواری در صبر کردن برای نوبت خود
- مشکل در کنترل خشم و عصبانیت
- تصمیم‌گیری‌های بدون برنامه‌ریزی
4. مشکلات عاطفی و اجتماعی:
- اضطراب
- افسردگی
- مشکلات عزت نفس
- مشکلات در روابط
روش‌های تشخیص
تشخیص بیش فعالی فرایندی پیچیده است که نیاز به ارزیابی دقیق توسط متخصصان واجد شرایط دارد.
هیچ تست واحدی برای تشخیص بیش فعالی وجود ندارد و متخصصان از روش‌های مختلفی برای ارزیابی علائم، بررسی سابقه پزشکی و روانشناختی فرد و رد سایر علل احتمالی علائم استفاده می‌کنند.
مراحل کلی روند تشخیص بیش فعالی به شرح زیر است:
1. مصاحبه بالینی:
- متخصص با فرد مبتلا به بیش فعالی و همچنین با والدین یا همسر او (در صورت امکان) مصاحبه مفصلی انجام می‌دهد.
- در این مصاحبه، متخصص به بررسی علائم بیش فعالی، سابقه پزشکی و روانشناختی فرد، عملکرد تحصیلی یا شغلی، و سایر مسائلی که ممکن است مرتبط با بیش فعالی باشند، می‌پردازد.
2. پرسشنامه‌ها و ابزارهای غربالگری:
- از پرسشنامه‌ها و ابزارهای غربالگری مختلفی برای ارزیابی علائم بیش فعالی استفاده می‌شود.
- این پرسشنامه‌ها معمولاً توسط فرد مبتلا به بیش فعالی، والدین، معلمان و سایر افراد مرتبط با او تکمیل می‌شوند.
3. معاینات جسمانی:
- معاینات جسمانی برای رد سایر علل احتمالی علائم بیش فعالی، مانند مشکلات تیروئید یا کم خونی، انجام می‌شود.
4. تست‌های روانشناختی:
- در برخی موارد، ممکن است از تست‌های روانشناختی برای ارزیابی عملکرد شناختی، هوش و سایر مهارت‌های ذهنی فرد استفاده شود.
5. بررسی سوابق تحصیلی یا شغلی:
- متخصص ممکن است سوابق تحصیلی یا شغلی فرد را برای بررسی الگوهای عملکرد و شناسایی هرگونه مشکل احتمالی مرتبط با بیش فعالی بررسی کند.
تشخیص قطعی بیش فعالی باید توسط متخصصان واجد شرایط مانند روانپزشک، روانشناس یا متخصص اعصاب اطفال انجام شود.
علت بیش فعالی چیست؟
علت دقیق اختلال بیش فعالی/نقص توجه (ADHD) ناشناخته است، اما شواهد نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. در ادامه به بررسی دو دسته اصلی از علل بیش فعالی می‌پردازیم:
1. عوامل ژنتیکی:
- وراثت:
تحقیقات نشان داده است که اگر یکی از اعضای خانواده شما مبتلا به بیش فعالی باشد، احتمال ابتلای شما به این اختلال بیشتر است.
- مطالعات دوقلویی:
مطالعات دوقلویی نشان داده‌اند که ژن‌ها نقش مهمی در ابتلا به بیش فعالی دارند.
در این مطالعات، دوقلوهایی که با هم بزرگ شده‌اند، اما DNA آنها به طور کامل یکسان نیست، از نظر ابتلا به بیش فعالی با یکدیگر مقایسه می‌شوند.
نتایج این مطالعات نشان داده است که اگر یکی از دوقلوها مبتلا به بیش فعالی باشد، احتمال ابتلای دوقلوی دیگر به این اختلال 50 تا 80 درصد است.
2. عوامل محیطی:
قرار گرفتن در معرض سرب:
سرب یک سم عصبی است که می‌تواند بر رشد مغز جنین تاثیر بگذارد و خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد.
مادرانی که در معرض سرب قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض خطر زایمان نوزاد مبتلا به بیش فعالی هستند.
کودکان نیز می‌توانند از طریق تماس با سرب موجود در رنگ، خاک یا اسباب‌بازی‌های قدیمی آلوده شوند.
زایمان زودرس یا کم‌وزنی هنگام تولد:
نوزادانی که زودتر از موعد یا با وزن کم به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیش فعالی هستند.
این نوزادان ممکن است در دوران جنینی دچار کمبود اکسیژن یا مواد مغذی شده باشند که بر رشد مغز آنها تاثیر می‌گذارد.
مصرف الکل و سیگار توسط مادر در بارداری یا شیر دهی:
مصرف الکل یا سیگار توسط مادر در دوران بارداری می‌تواند بر رشد مغز جنین تاثیر بگذارد و خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد.
مواد شیمیایی موجود در الکل و سیگار می‌توانند به سلول‌های مغز جنین آسیب برسانند و بر عملکرد آنها تاثیر بگذارند.
برخی از عفونت‌ها:
برخی از عفونت‌ها، مانند عفونت توکسوپلاسموز که در دوران بارداری رخ می‌دهند، ممکن است خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهند.
توکسوپلاسموز یک بیماری انگلی است که می‌تواند از طریق خوردن گوشت آلوده یا تماس با مدفوع گربه آلوده به مادر منتقل شود.
روش های پیشگیری از بیش فعالی در دوران کودکی
یکی از روش‌های پیشگیری از بیش فعالی در دوران کودکی، توجه به نیازهای فیزیکی و روحی کودکان است.
کودکان کمتر فعال معمولاً به دلیل عدم توجه به نیازهای خود، مشکلات رفتاری دارند؛ بنابراین، اطمینان از اینکه کودکان به میزان کافی خواب می‌خوابند، تغذیه سالم دارند و فعالیت‌های مناسبی برای سرگرمی و تخلیه انرژی خود دارند، می‌تواند به پیشگیری از این مشکل کمک کند.
همچنین، ایجاد روال‌های منظم در زندگی روزمره کودکان مانند زمان‌بندی فعالیت‌ها، کمک به کنترل احساسات و تشویق به تمرکز و حوصله می‌تواند به کاهش بیش فعالی کودکان کمک کند.
علاوه بر این، ارائه محیط‌های آموزشی و تربیتی مناسب نیز می‌تواند در پیشگیری از بیش فعالی مؤثر باشد. برنامه‌های آموزشی که به نیازهای شخصیتی و رفتاری کودکان توجه دارند و از روش‌های تربیتی مثبت استفاده می‌کنند، می‌توانند به کاهش بیش فعالی در کودکان کمک کنند.
همچنین، ارتباط صحیح و مؤثر با کودک، تشویق به تعامل اجتماعی مؤثر و ایجاد اعتماد به نفس نیز می‌تواند به پیشگیری از این مشکل کمک کند. ازاین‌رو، توجه به نیازهای کودکان و ایجاد محیط‌های سالم و محرک برای رشد و توسعه آنها، می‌تواند به پیشگیری از بیش فعالی کودکان کمک کند.
با کودک بیش فعال چگونه رفتار کنیم؟
همان‌طور که اسم این ویژگی را نشان می‌دهد، بیش فعالی چیست؟ همان طور که در بالا اشاره کرده‌ایم کودک بیش فعال یک کودک است که دارای سطح فعالیت بالا و انرژی زیادی است
این افراد معمولاً بیشتر از بقیه همسالانشان به حرکت و فعالیت نیاز دارند و ممکن است برای برخی از والدین یا مربیان چالش‌برانگیز باشند.
برای برخورد با یک کودک بیش فعال، اولین گام این است که بفهمیم چگونه می‌توانیم این انرژی را به سمت فعالیت‌های سازنده و مفید هدایت کنیم.
یکی از راه‌های مؤثر برای مدیریت کودک بیش فعال، فراهم کردن فضایی برای انجام فعالیت‌های بدنی و ورزشی است.
این افراد به دلیل انرژی زیادی که دارند، نیاز دارند تا این انرژی را در فعالیت‌های بدنی تخریبی مصرف کنند.
همچنین، برنامه ریزی دقیق برای فعالیت‌های روزانه و ارائه فرصت هایی برای یادگیری مهارت های جدید نیز می‌تواند به مدیریت این افراد کمک کند.
علاوه بر این، ایجاد ساختار و روال های روزانه، اعمال حد و مرز و تشویق به تمرکز و تمامیت می تواند به کودک بیش فعال کمک کند تا مهارت های خود را در کنترل انرژی و انگیزه افزایش دهد.
همچنین، اهمیت ارتباطات مؤثر با کودک بیش فعال نیز بسیار بزرگ است. به عنوان والدین یا مربیان، باید به او احترام بگذاریم و به احساسات و نیازهایش توجه کنیم. باید او را تشویق و تحسین کنیم و به او اعتماد کنیم تا احساس خودکنترلی و خودپنداره برایش ایجاد شود. همچنین، باید به او فرصت‌های مختلفی برای بیان خود و ابراز احساساتش داد تا احساسات منفی را به خوبی مدیریت کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم بیش فعالی را تجربه می‌کنید، مهم است که در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
در اینجا به برخی از علائمی که نشان می‌دهد باید به پزشک مراجعه کنید اشاره می‌کنیم:
- مشکل در تمرکز یا توجه: آیا در تمرکز بر روی کارها یا مکالمات مشکل دارید؟
- آیا به راحتی حواس شما پرت می‌شود؟
- آیا اغلب چیزهای خود را گم می‌کنید یا فراموش می‌کنید که کارهایی را انجام دهید؟
- بیش فعالی یا بی‌قراری: آیا در آرام نشستن یا بی‌حرکت ماندن مشکل دارید؟
- آیا دائماً در حال حرکت هستید یا وول می‌خورید؟
- آیا صحبت کردن یا قطع کردن صحبت دیگران برای شما دشوار است؟
- رفتارهای تکانشی: آیا بدون فکر کردن عمل می‌کنید؟
- آیا اغلب تصمیمات عجولانه می‌گیرید که بعداً پشیمان می‌شوید؟
- آیا در معرض خطر قرار گرفتن خود یا دیگران قرار می‌گیرید؟
- مشکلات در مدرسه یا محل کار: آیا در مدرسه یا محل کار با مشکل مواجه هستید؟
- آیا در انجام تکالیف یا وظایف خود مشکل دارید؟
- آیا به دلیل بی‌نظمی یا بی‌دقتی مرتباً در مشکل هستید؟
- مشکلات در روابط: آیا در حفظ روابط با دوستان، خانواده یا همسر خود مشکل دارید؟
- آیا اغلب با دیگران بحث می‌کنید یا آنها را آزرده خاطر می‌کنید؟
- آیا احساس می‌کنید که دیگران شما را درک نمی‌کنند؟
اگر چندین مورد از این علائم را تجربه می‌کنید، مهم است که برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید.
پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا مشخص کنید که آیا بیش فعالی دارید یا خیر و در صورت نیاز به شما در مورد گزینه‌های درمانی مناسب مشاوره می‌دهد.
سخن پایانی
همان طور که در مطالب به درباره بیش فعالی چیست؟ طور کامل توضیح داده‌ایم؛ اما به طور خلاصه می‌توان گفت که بیش فعالی یک ویژگی رفتاری است که به تمایل فرد برای انجام فعالیت‌های بیشتر و پیشروی در زندگی‌اش اشاره دارد.
افراد بیش فعال به دنبال فرصت‌ها و چالش‌ها هستند و به دنبال بهبود و توسعه خود می‌گردند. آنها از روحیه رقابتی برخوردارند و به دنبال اهداف بلند مدت هستند.
این افراد معمولاً به صورت فعال در جامعه شرکت می‌کنند و تأثیرگذار هستند. آنها از اشتیاق و انگیزه برای پیشرفت استفاده می‌کنند و همیشه به دنبال یادگیری و رشد هستند.
بیش‌فعالی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا افرادی که این ویژگی را دارند، موفقیت بیشتری در زندگی خود دارند و به تعالی و پیشرفت می‌رسند.
