ممکن است به تازگی خودتان یا یکی از اطرافیان و یا حتی کودک خردسالتان دچار تشنج شده باشید، یا اینکه متأسفانه بارها و بارها این اتفاق رخ داده باشد، بهتر است قبل از اقدام برای درمان یا هر تصمیم دیگری از علت تشنج آگاه شوید.
چرا که دلایل متعددی باعث ایجاد تشنج می‌شود و معمولاً یک بیماری دیگر باعث به وجود آمدن تشنج در فرد است. در نتیجه برای درمان این عارضه نگران کننده، حتماً باید اول از علت به وجود آمدن آن با خبر باشید.
اگر یک اختلال الکتریکی ناگهانی و کنترل نشده در مغز به وجود آید، رفتار، حرکات، یا تغییر احساسات و سطح آگاهی فرد تحت تأثیر قرار گرفته و فرد آن را به صورت تشنج نشان می‌دهد.
انواع مختلفی از تشنج وجود دارد که در شدت وقوع و محل وقوع در مغز با هم فرق دارند. بیشتر تشنج‌ها از 30 ثانیه تا دو دقیقه طول می‌کشد. تشنجی که بیش از پنج دقیقه طول بکشد، یک اورژانس پزشکی است.
در مطالب قبلی درباره اینکه تشنج چیست؟ انواع تشنج و تشنج در کودکان صحبت کردیم. در ادامه این مطلب با علت تشنج با کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روزمهر همراه باشید.
تشنج چیست؟
تشنج بر اثر یک سری فعالیت‌های الکتریکی انفجاری در مغز به وقوع می‌پیوندند. انواع مختلفی از تشنج‌ها وجود دارد که علایم هر یک به محل وقوع آنها در مغز بستگی دارد.
این طوفان‌های الکتریکی مغزی ممکن است در اثر بیماری، واکنش به داروهای خاص و یا دیگر بیماری‌ها به وجود بیایند. گاهی مواقع نیز علت تشنج ناشناخته است.
باید بدانید که نورون‌ها یا سلول‌های عصبی اطلاعاتی را از مغز به بدن می‌فرستند. آنها این کار را با آزاد کردن تکانه‌های الکتریکی به صورت منظم انجام می‌دهند.
اگر این فعالیت الکتریکی به صورت ناگهانی افزایش یابد، می‌تواند باعث تشنج شود. تشنج زمانی اتفاق می‌افتد که بسیاری از نورون‌ها به سرعت تکانه‌های الکتریکی نامنظم را آزاد می‌کنند و باعث علائم غیرقابل کنترل و موقت می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با تشنج و اینکه ببینید تشنج چیست؟ این مقاله را بخوانید.
اگر تشنج را تجربه کرده‌اید، الزاماً به این معنا نیست که به صرع مبتلا هستید، اما احتمال وجود آن نیز کاملاً از بین نمی‌رود. صرع یک وضعیت عصبی مزمن است، در حالی که تشنج به صورت حاد و در پاسخ به یک واقعهٔ پزشکی منفرد و یا در اثر یک بیماری خاص رخ می‌دهد.
علت اولیه تشنج چیست؟
کاملاً واضح است که علت اصلی تشنج و آنچه که این حالت را برای فرد به وجود می‌آورد، از مغز شروع می‌شود. همان‌طور که می‌دانید مغز انسان، از میلیون‌ها و چه بسا میلیاردها سلول عصبی به نام نورون تشکل شده است.
وقتی که فعالیت نورون‌های مغزی از حالت عادی خارج شده و یک تغییر ناگهانی، غیرطبیعی و شدید رخ دهد، معمولاً فرد دچار تشنج می‌شود.
این طوفان‌های الکتریکی مغزی ممکن است در اثر بیماری، واکنش به داروهای خاص و یا دیگر بیماری‌ها به وجود بیایند. گاهی اوقات نیز علت تشنج ناشناخته است. معمولاً تشنج‌ها را بر اساس محل تغییر فعالیت نورون‌ها، به دو دسته اولیه تقسیم می‌کنند:
تشنج کانونی: در اصل در این نوع تشنج تغییر فعالیت نورون‌ها در یک سمت مغز رخ می‌دهد.
تشنج منتشر: در این نوع تشنج نورون‌ها در هر دو سمت مغز درگیر می‌شوند.
همان‌طور که گفتیم، علت تشنج می‌تواند بسیار متفاوت باشد و با هم فرق کند. اما شایع‌ترین و مهمترین علت این عارضه، بیماری صرع است.
اما به غیر از آن، پزشکان علت‌های دیگری را نیز برای تشنج، تشخیص داده‌اند، مانند تب، افت قند خون شدید، افت فشار خون شدید، ضربه مغزی و… از جمله سایر دلایل ایجاد این عارضه به شمار می‌روند.
علت تشنج در افراد مختلف
به هر حال تشنج می‌تواند دلایل بسیار مختلفی داشته باشد. هر چیزی که بر روی بدن تأثیر می‌گذارد ممکن است کارکرد مغز را مختل کند و منجر به تشنج شود. شایع‌ترین علت تشنج، صرع است. اما هر کسی که تشنج داشته باشد، صرع ندارد.
از جمله علت تشنج، آن‌هایی که از همه متداول‌تر هستند، به شرح زیر است:
- صرع
- سکته مغزی
- تومور مغزی
- کمبود خواب
- سموم بارداری
- شوک الکتریکی
- سوء مصرف الکل
- نارسایی کبد یا کلیه
- فشار خون بسیار بالا
- سطح قند خون پایین
- عدم تعادل الکترولیتی
- عفونت مغز، از جمله مننژیت و آنسفالیت
- ترومای سر که باعث خونریزی در مغز می‌شود.
- تب بالا که می‌تواند با یک عفونت مانند مننژیت همراه باشد.
- مصرف داروهای غیرقانونی یا تفریحی مثل آمفتامین یا کوکائین
- سطح سدیم کم در خون (هیپوناترمی) که می‌تواند با دیورتیک درمان شود.
- مصرف داروهایی مانند داروهای ضد درد، داروهای ضد افسردگی یا درمان ترک سیگار که آستانه تشنج را پایین می‌آورد.
تشنج همچنین می‌تواند، به دلایل ژنتیکی نیز اتفاق بیفتد. در برخی موارد، به خصوص در کودکان و جوانان، علت این پدیده ممکن است ناشناخته باشد.
– بیماری صرع
با دیدن تشنج اولین علتی که به ذهنمان می‌رسد، بیماری صرع است. در حقیقت می‌توان گفت شایع‌ترین علت تشنج هم همین بیماری صرع است.
اما باید این نکته را بدانید که حمله‌های صرع با تشنج متفاوت است. صرع یک بیماری مزمن عصبی است که علت آن، اختلالات الکتریکی در نورون‌ها، بیان شده است.
این بیماری خود دارای انواع مختلف است. اما نوعی از آن که به صرع تونیک – کلونیک معروف است، همواره تشنج را نیز به همراه دارد.
– تب کردن
تشنج بر اثر تب بیشتر در نوزادان و کودکانی اتفاق می‌افتد که دمای بدن آنها به طور ناگهانی افزایش پیدا کرده باشد. این نوع تشنج تغییر دما می‌تواند به حدی سریع باشد که والدین تا زمان وقوع تشنج متوجه وجود تب نشوند.
تشنج ناشی از تب را تشنج تب‌دار نیز می‌گویند و هر گونه تب بالا در کودکان ۶ ماهه تا ۵ ساله، می‌تواند باعث بروز تشنج شود. تشنج ناشی از تب بالا، معمولاً تا ۵ دقیقه هم می‌تواند به طول بی‌انجامد.
تشنج بر اثر تب هرچند می‌تواند جدی باشد، اما در بیشتر مواقع، هیچ‌گونه تأثیر منفی روی مغز کودک ندارد. به عبارت دیگر، با کنترل عوامل بروز تب، بروز این تشنج را نیز می‌توان کنترل نمود و نیازی به درمان‌های دیگر وجود ندارد.
– ابتلا به تومور مغزی
یکی دیگر از مهمترین علت تشنج وجود زائده و یا تومور مغزی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در بزرگسالان، تشنج کردن بدون دلیل و سابقه قبلی، معمولاً از نظر پزشکان، به عنوان اولیه‌ترین علائم تومور مغزی، به حساب می‌آید.
همچنین می‌تواند نشانه آن باشد که تومور در حال رسیدن به وضعیت وخامت است. وقتی تومور بیش از اندازه رشد کرده باشد، یا اینکه خونریزی کرده باشد، تشنج نیز بیشتر می‌شود. در این صورت مراجعه به پزشک و یا حتی اورژانس، به شدت توصیه می‌شود.
– عفونت سیستم اعصاب
از دیگر مواردی که می‌توان به عنوان دلیل تشنج معرفی کرد، عفونت سیستم اعصاب مرکزی است. در واقع هر نوع عفونت شدیدی که بر اثر انگل، ویروس و یا باکتری به وجود آمده و مستقیماً سیستم اعصاب مرکزی در مغز را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است که تشنج نیز به همراه داشته باشد.
در این مورد، عوامل خارجی مذکور می‌توانند عملکرد طبیعی مغز را مختل کرده و در کار نورون‌ها مشکل ایجاد کنند و در نهایت، فرد را دچار تشنج نمایند.
– اختلال حرکتی-حمله‌ای
این اختلال در واقع یک بیماری نادر است که به اختصار، PKD هم نامیده می‌شود و یک بیماری ژنتیکی و معمولاً ارثی است. به عبارت دیگر، از والدین به فرزندان منتقل می‌شود.
تشنج ناشی از این بیماری، وقتی بروز پیدا می‌کند که فرد یک حرکت ناگهانی، مثل از جا پریدن را تجربه کند، یا مثلاً به صورت خیلی ناگهانی، از جایش بلند شود. با افزایش سن علائم این بیماری کم شده و فرد تشنج کمتری تجربه می‌کند.
دیگر علل تشنج
برای علت تشنج، می‌توان دلایل بسیاری را علاوه بر موارد گفته شده ذکر کرد. دلایلی که بیان شدند، معمولاً از شایع‌ترین علل تشنج هستند. اما دلایل دیگری هم هستند که کمتر از بقیه می‌توانند باعث بروز تشنج در افراد شوند:
- مصرف مواد مخدر، یا قرار گرفتن در دوره ترک
- مسمومیت در اثر نوشیدن الکل و یا قرار گرفتن در دوره ترک
- واکنش به مصرف برخی از داروها
- ابتلا به میگرن
- سکته مغزی
- و…
تشنج در کودکان
تشنج در کودکان به عوامل مختلفی بستگی دارد و وقتی اتفاق می‌افتد که سلول‌های مغز کودک بیش از حد توانش، فعالیت داشته باشد. یعنی بر اثر فعالیت بیش از حد این سلول‌ها، عملکرد سیگنال‌های الکتریکی عادی مغز موقتاً دچار اختلال می‌شود.
تشنج کودکان می‌تواند بدون تب یا با تب همراه باشد. همچنین همه کودکان به خطر ابتلا به تشنج گرفتار هستند. اما در این بین کودکانی که پدر یا مادر آنها دچار این بیماری هستند و یا کودکانی که در نوزادی ضربه‌ای به سرشان برخورد کرده است، بیشتر از سایرین تحت خطر ابتلا به این بیماری هستند.
علت تشنج در جوانان
همان‌طور که گفتیم هر چیزی که مسیرهای ارتباطی سلول‌های مغز را مختل کند، باعث تشنج می‌شود. این اختلال‌ها ممکن است ناشی از جهش‌های ژنتیکی یا واکنش به بعضی از داروهای خاص باشد. شایع‌ترین علت تشنج در جوانان، صرع است.
اما هر کسی که تشنج می‌کند، دلیل نمی‌شود که حتماً مبتلا به صرع است. اما اگر بدانید علت تشنج چیست، درمان تشنج را با آگاهی بیشتری پیش می‌برید. تشنج در جوانان ممکن است به دلایل زیر رخ دهد.
- سکته
- کمبود خواب
- تومور مغزی
- ابتلا به ویروس کووید ۱۹
- زیاده روی در مصرف الکل
- سدیم پایین خون (هیپوناترمی)
- مشکل در رگ‌های خونی در مغز
- تب بالا همراه با عفونتی مانند مننژیت
- اختلالات خود ایمنی از جمله لوپوس و ام اس
- مصرف مواد مخدری مانند آمفتامین یا کوکائین
- چراغ‌های چشمک‌زن یا سایر محرک‌های دیداری
- ضربه به سر تا حدی که باعث خونریزی در مغز شود.
- داروهایی مانند مسکن‌های خاص، داروهای ضد افسردگی یا داروهای ترک سیگار که آستانه تشنج را کاهش می‌دهند.
علت اصلی تشنج در سنین بالا
هنوز علت برخی از تشنج‌ها در سنین بالا مشخص نشده، اما بیشترین علتی که باعث تشنج در سن بالا می‌شود بیماری‌های مغزی و عروقی و همچنین عفونت و تجمع سمومی است که باعث بیماری‌های مغزی و اختلال در فعالیت آن می‌شود. در ادامه برخی از این دلایل را می‌بینید:
- سکته مغزی
- گرمازدگی
- آسیب تروماتیک مغز
- اختلالات مغزی و دمانس
- تأثیر منفی داروهای تجویز شده
- پلی فارمسی یکی از دلایل اصلی صرع
