بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه غلاف میلین اطراف سلولهای عصبی در مغز، نخاع و چشم را هدف قرار میدهد و این امر منجر به آسیب به میلین و مختل شدن انتقال پیامهای عصبی میشود، اما علائم ام اس در افراد مختلف میتواند بسیار متفاوت باشد.
برخی از افراد ممکن است فقط علائم خفیفی مانند بیحسی یا مورچه مورچه شدن در دستها و پاها را تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دچار حملات شدیدتر با ضعف عضلانی، مشکلات بینایی یا مشکلات تعادل شوند.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر، به بررسی رایجترین علائم ام اس، علل این بیماری و روشهای مختلف درمان آن میپردازیم. همچنین به شما خواهیم گفت که چگونه با ام اس زندگی کنید و کیفیت زندگی خود را حفظ کنید.
ام اس چیست؟
مولتیپل اسکلروزیس یا اماس، بیماری التهابی مزمنی است که به سیستم عصبی مرکزی حمله میکند. در این بیماری، غلاف میلین که سلولهای عصبی را احاطه کرده و از آنها محافظت میکند، آسیب میبیند. این آسیب دیدگی، اختلال در ارسال پیام بین مغز و سایر قسمتهای بدن را به دنبال دارد و طیف وسیعی از علائم را ایجاد میکند.
علائم ام اس چیست؟
در ادامه به بررسی برخی از علائم شایع ام اس و شرح مختصری از هر کدام میپردازیم:
1. بیحسی یا مورچه مورچه شدن:
بیحسی یا احساس سوزنسوزنشدن در دستها، پاها، صورت یا سایر قسمتهای بدن، یکی از شایعترین علائم ام اس است. این احساس میتواند خفیف یا شدید باشد و به صورت ناگهانی یا تدریجی ایجاد شود. بیحسی ام اس میتواند موقتی یا دائمی باشد و گاهی با درد همراه است.
علت این عارضه، آسیب به غلاف میلین در ناحیهای است که حس را از بدن به مغز منتقل میکند. در موارد خفیف، بیحسی ممکن است فقط چند دقیقه طول بکشد، اما در موارد شدیدتر، میتواند تا چند هفته یا ماهها نیز ادامه داشته باشد.
2. یکی از علائم ام اس ضعف عضلانی است.
ضعف عضلانی، یکی دیگر از علائم شایع ام اس است که میتواند در هر قسمت از بدن رخ دهد. این ضعف میتواند خفیف یا شدید باشد و به صورت ناگهانی یا تدریجی ایجاد شود. در برخی موارد، ضعف عضلانی ممکن است به حدی شدید باشد که فرد توانایی راه رفتن یا استفاده از دستهای خود را از دست بدهد.
علت ضعف عضلانی در ام اس، آسیب به ناحیهای از نخاع یا مغز است که حرکت عضلات را کنترل میکند. هنگامی که غلاف میلین در این نواحی آسیب میبیند، پیامهای عصبی به درستی به عضلات منتقل نمیشود و در نتیجه ضعف عضلانی ایجاد میشود.
3. یکی از علائم ام اس مشکلات بینایی است.
یکی از علائم ام اس، مشکلات بینایی است. این مشکلات میتوانند خفیف یا شدید باشند و به طور ناگهانی یا تدریجی ظاهر شوند. شایعترین مشکل بینایی مرتبط با ام اس، التهاب عصب بینایی است که میتواند باعث تاری دید ناگهانی، معمولاً در یک چشم شود. این مشکل ممکن است با درد چشم، دوبینی و از دست دادن رنگ نیز همراه باشد.
علت دیگر مشکلات بینایی در ام اس، آسیب به بخشهایی از مغز است که مسئول کنترل حرکات چشم، هماهنگی چشمها و پردازش اطلاعات بینایی هستند. این آسیب میتواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات بینایی، از جمله نیستاگموس (حرکات غیرارادی چشم)، دوبینی، تاری دید و از دست دادن رنگ شود.
مهم است که به خاطر داشته باشید که همه افراد مبتلا به ام اس این مشکلات بینایی را تجربه نمیکنند. علائم و شدت آنها در افراد مختلف میتواند بسیار متفاوت باشد.
4. سرگیجه و عدم تعادل:
همچنین یکی از علائم اماس، سرگیجه و عدم تعادل است. این مشکل میتواند خفیف یا شدید باشد و به طور ناگهانی یا تدریجی ظاهر شود. سرگیجه در اماس، حسی شبیه به چرخش یا گیجی است که میتواند با حالت تهوع، استفراغ و تعریق نیز همراه باشد. عدم تعادل نیز به معنای مشکل در حفظ تعادل و ثبات در هنگام راه رفتن یا ایستادن است.
علت سرگیجه و عدم تعادل در اماس، آسیب به بخشهایی از مغز است که مسئول تعادل و هماهنگی هستند. این آسیب میتواند منجر به اختلال در ارسال سیگنالهای مربوط به تعادل و حرکت از مغز به سایر قسمتهای بدن شود و در نتیجه سرگیجه و عدم تعادل ایجاد شود.
5. یکی از علائم ام اس خستگی است.
یکی از شایعترین و ناتوان کننده ترین علائم اماس، خستگی است. خستگی مرتبط با اماس، نوعی خستگی شدید و مداوم است که حتی با استراحت کافی نیز از بین نمیرود. این خستگی میتواند به حدی شدید باشد که انجام فعالیتهای روزمره را دشوار یا غیرممکن کند.
علت دقیق خستگی در اماس ناشناخته است، اما تصور میشود که ترکیبی از عوامل در بروز آن نقش داشته باشند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- آسیب به سلولهای عصبی: آسیب به سلولهای عصبی در اماس میتواند منجر به اختلال در تولید انرژی و افزایش التهاب شود که هر دو میتوانند به خستگی بی انجامد.
- مشکلات خواب: بسیاری از افراد مبتلا به اماس دچار مشکلات خواب، مانند بیخوابی، آپنه خواب یا خواب سبک و آشفته هستند. این اختلالات خواب میتوانند خستگی را بدتر کنند.
- افسردگی و اضطراب: افسردگی و اضطراب از جمله مشکلات شایع روانی هستند که در افراد مبتلا به اماس دیده میشود. این مشکلات میتوانند به خستگی بی انجامد.
6. مشکلات تعادل و هماهنگی
مشکلات تعادل در اماس، به معنای مشکل در حفظ تعادل و ثبات در هنگام راه رفتن یا ایستادن است. مشکلات هماهنگی نیز به معنای مشکل در انجام حرکات ظریف و دقیق، مانند نوشتن، غذا خوردن یا لباس پوشیدن است.
علت مشکلات تعادل و هماهنگی در اماس، آسیب به بخشهایی از مغز است که مسئول تعادل و هماهنگی هستند. این آسیب میتواند منجر به اختلال در ارسال سیگنالهای مربوط به تعادل و حرکت از مغز به سایر قسمتهای بدن شود و در نتیجه مشکلات تعادل و هماهنگی ایجاد شود.
7. یکی از علائم اس درد است.
درد یکی از علائم شایع و آزاردهنده در بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس است. این درد میتواند به دلایل مختلفی از جمله آسیب به اعصاب و التهاب در سیستم عصبی مرکزی ایجاد شود.
اعصاب آسیب دیده در اثر ام اس ممکن است بدون دلیل خاصی تیر بکشند و منجر به درد و سایر احساسات ناخوشایند در یک یا چند ناحیه از بدن شوند. این درد میتواند از یک درد مبهم تا سوزش شدید متغیر باشد. گاهی نقاط حساسی در عضلات و تاندونها وجود دارد که درد از آنجا منتشر میشود.
انواع درد در ام اس
انواع مختلفی از درد در بیماران مبتلا به ام اس گزارش شده است از جمله درد نوروپاتیک (ناشی از آسیب به اعصاب)، درد مزمن، سردرد، درد عضلانی – اسکلتی و درد مفصلی. شدت و الگوی درد در هر فرد متفاوت است و میتواند بسیار ناتوان کننده باشد. درمان درد در ام اس شامل داروهای ضددرد، فیزیوتراپی و سایر روشهای غیردارویی است.
8.مشکلات مثانه و روده
اختلالات مثانه و روده از علائم ام اس هستند. آسیب به اعصاب کنترل کننده عملکرد این اندامها میتواند منجر به مشکلاتی مانند بی اختیاری ادرار و مدفوع، یبوست، اسهال و عفونتهای مکرر مثانه شود.
بی اختیاری مدفوع یکی از مشکلات شایع در ام اس است که در آن فرد قادر به کنترل حرکات روده نیست و مدفوع به صورت ناخواسته از بدن خارج میشود. بررسیها نشان میدهند حدود 50 درصد بیماران ام اس از بی اختیاری مدفوع رنج میبرند. اسهال نیز یکی دیگر از مشکلات روده در ام اس است که میتواند ناشی از عملکرد بیش از حد روده یا آسیب به اسفنکترها باشد.
یبوست و عفونت مثانه در ام اس
در مقابل، یبوست نیز یکی از مشکلات شایع در بیماران ام اس است که میتواند به دلیل کاهش حرکات روده یا آسیب به اعصاب کنترل کننده عضلات مثانه و روده باشد. یبوست طولانی مدت خود میتواند منجر به بی اختیاری مدفوع شود.
عفونتهای مکرر مثانه نیز از دیگر مشکلات شایع در ام اس است که ناشی از اختلال در تخلیه کامل مثانه است. این امر میتواند زمینهساز رشد باکتریها و ایجاد عفونت شود. درمان به موقع مشکلات مثانه و روده در ام اس بسیار مهم است تا از عوارض جدیتر پیشگیری شود.
9. مشکلات جنسی
مشکلات جنسی یکی از علائم شایع در بیماران مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس است. این بیماری میتواند بر عملکرد جنسی هر دو جنس تأثیر بگذارد.
آسیب به مسیرهای عصبی درگیر در پاسخ جنسی، منجر به اختلالاتی مانند کاهش میل جنسی، مشکل در نعوظ و رسیدن به ارگاسم در مردان و خشکی واژن و مشکل در رسیدن به ارگاسم در زنان میشود.
در زنان مبتلا به ام اس، کاهش یا از دست دادن میل جنسی، خشکی واژن و از دست دادن حس در ناحیه تناسلی از جمله مشکلات شایع است که میتواند رسیدن به ارگاسم را دشوار کند. در مردان نیز کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ و مشکل در رسیدن به ارگاسم از مسائل رایج است.
عوامل روانی و جسمی در مشکلات جنسی ام اس
علاوه بر عوامل جسمی ناشی از آسیب به اعصاب، عوامل روانی مانند افسردگی، اضطراب و تغییرات خلق و خو نیز میتوانند بر عملکرد جنسی بیماران ام اس تأثیرگذار باشند.
خستگی مفرط که یکی از علائم شایع ام اس است نیز میتواند انگیزه برای فعالیت جنسی را کاهش دهد. مدیریت صحیح این مشکلات با کمک پزشک متخصص و درمانگر جنسی میتواند کیفیت زندگی جنسی بیماران را بهبود بخشد.
10. یکی از علائم ام اس مشکلات شناختی است.
مشکلات شناختی یا اختلالات شناختی از علائم شایع در بیماران مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس است. این مشکلات ناشی از آسیب به مناطق خاصی از مغز در اثر التهاب و تخریب میلین هستند.
اختلالات شناختی در ام اس میتواند شامل مشکلات در حافظه، توجه و تمرکز، سرعت پردازش اطلاعات، قدرت استدلال، حل مسئله و عملکردهای اجرایی باشد. این اختلالات معمولاً خفیف تا متوسط هستند اما میتوانند بر عملکرد روزانه، شغلی و کیفیت زندگی بیماران تأثیر بگذارند.
مشکلات حافظه کوتاه مدت و فراموشی اتفاقات اخیر از شایعترین مشکلات شناختی در ام اس است. همچنین کندی در پردازش اطلاعات و مشکل در یادگیری مطالب جدید از دیگر مسائل رایج است. اختلال در توجه و تمرکز نیز میتواند منجر به حواسپرتی و مشکل در انجام چند کار همزمان شود.
برخی بیماران ام اس ممکن است در حل مسئله، برنامهریزی و سازماندهی امور با مشکل مواجه شوند که به عملکردهای اجرایی مربوط میشود. شناسایی و درمان به موقع این اختلالات میتواند در بهبود کیفیت زندگی بیماران مؤثر باشد.
11. یکی از علائم افسردگی و اضطراب است.
افسردگی و اضطراب از اختلالات روانپزشکی شایع در بیماران مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس هستند.
مطالعات نشان میدهند که شیوع افسردگی در این بیماران حدود دو تا سه برابر جمعیت عمومی است. افسردگی در ام اس میتواند ناشی از عوامل زیستی مانند التهاب و آسیب به مناطق خاصی از مغز باشد.
همچنین عوامل روانی – اجتماعی مانند استرس ناشی از ناتوانیهای جسمی، کاهش کیفیت زندگی و مشکلات شغلی و خانوادگی نیز میتوانند در بروز افسردگی نقش داشته باشند.
اضطراب نیز یکی از اختلالات شایع در ام اس است که میتواند با افسردگی همراه باشد. اضطراب در این بیماران معمولاً ناشی از نگرانی در مورد پیشرفت بیماری، ناتوانیهای جسمی، مشکلات شغلی و اجتماعی است.
برخی مطالعات نشان میدهند که اضطراب میتواند یکی از نشانههای اولیه ام اس باشد و حتی قبل از تشخیص بیماری نیز وجود داشته باشد. شناسایی و درمان به موقع افسردگی و اضطراب در این بیماران بسیار مهم است زیرا میتواند بر کیفیت زندگی، پیشرفت بیماری و پاسخ به درمانها تأثیرگذار باشد.
عوامل تشدید کننده علائم ام اس چیست؟
عوامل مختلفی میتوانند باعث تشدید علائم بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس شوند که عبارتند از:
1. گرما و استرس
طبق تحقیقات، گرما و استرس شدید از مهمترین عوامل تشدید کننده علائم ام اس هستند. گرما میتواند موجب افزایش موقت علائم مانند خستگی، ضعف عضلانی و اختلالات حرکتی شود. همچنین استرس مزمن و طولانی مدت میتواند سیستم ایمنی را تحریک کرده و باعث تشدید علائم ام اس گردد.
2. مصرف سیگار
مصرف سیگار نیز یکی از عوامل خطرساز برای تشدید علائم ام اس است. مطالعات نشان دادهاند که سیگار کشیدن میتواند خطر بروز حمله و تشدید علائم را در بیماران ام اس تا 10 برابر افزایش دهد.
3. عفونتها
عفونتهای مختلف از جمله عفونتهای ویروسی و باکتریایی نیز میتوانند موجب تحریک سیستم ایمنی و تشدید موقت علائم ام اس شوند.
4. خستگی
خستگی شدید که یکی از علائم اصلی ام اس است، خود میتواند باعث تشدید سایر علائم مانند اختلالات حرکتی، شناختی و مشکلات بینایی شود. بنابراین کنترل عوامل تشدید کنندهای مانند استرس، گرما، مصرف سیگار و عفونتها میتواند در مدیریت بهتر علائم بیماری ام اس کمک کننده باشد.
روش های درمانی
روشهای درمانی اصلی برای بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) عبارتند از:
1. داروهای تعدیل کننده پاسخ ایمنی
این داروها که به آنها داروهای تغییردهنده روند بیماری نیز گفته میشود، برای کند کردن پیشرفت بیماری و کاهش تعداد و شدت حملهها تجویز میشوند. این داروها شامل:
- اینترفرونهای بتا (بتافرون، ربیف، آوونکس)
- استات گلاتیرامر (کوپاکسون)
- داروهای مونوکلونال (نتالیزومب، اوکرلیزومب، آلمترزومب)
- داروهای خوراکی (فینگولیمود، تریفلونومید، دیمتیل فومارات)
2. داروهای کورتیکواستروئیدی
این داروها مانند متیل پردنیزولون برای کاهش التهاب و درمان حملههای حاد ام اس به صورت وریدی تجویز میشوند.
3. داروهای کمکی
برای کنترل علائم جانبی ام اس از داروهایی مانند آنتیدپرسانتها، داروهای ضد درد، مسکنهای عضلانی، داروهای ضد مثانه نامنظم و داروهای ضد اضطراب استفاده میشود.
4. روشهای غیردارویی
فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و مدیریت استرس نیز میتوانند در کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران ام اس مؤثر باشند.
لازم به ذکر است که درمان ام اس باید تحت نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب انجام شود و استفاده از روشهای طب سنتی بدون مشورت با پزشک توصیه نمیشود.
چگونه با ام اس زندگی کنیم؟
برای زندگی بهتر با بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس)، رعایت موارد زیر توصیه میشود:
کنترل علائم و مدیریت بیماری
- پیروی از درمانهای تجویز شده توسط پزشک مانند داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی و داروهای کمکی برای کنترل علائم جانبی
- انجام فیزیوتراپی، کاردرمانی و سایر درمانهای توانبخشی برای حفظ عملکرد و استقلال
- رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل برای تقویت سیستم ایمنی
- مدیریت استرس از طریق تکنیکهای آرامش، مدیتیشن و حمایت روانشناختی
- اجتناب از عوامل تشدیدکننده مانند گرما، عفونتها و مصرف سیگار
حفظ سلامت روان
- شناسایی و درمان به موقع افسردگی و اضطراب که بر کیفیت زندگی تأثیرگذارند
- حفظ روابط اجتماعی و فعالیتهای تفریحی برای پیشگیری از انزوا
- شرکت در گروههای حمایتی بیماران ام اس برای کسب آگاهی و تبادل تجربیات
سازگاری با محدودیتها
- استفاده از وسایل کمکی و تجهیزات ویژه برای راحتی بیشتر در انجام فعالیتها
- سازگاری محیط کار و منزل برای دسترسی آسانتر
- برنامهریزی برای مدیریت خستگی و تقسیم انرژی در طول روز
با رعایت این موارد، بیماران ام اس میتوانند کیفیت زندگی بهتری داشته باشند و از ناتوانیهای بیشتر پیشگیری کنند.
سخن پایانی
علائم بیماری ام اس بسیار متنوع و گسترده هستند که میتوانند تقریباً تمام سیستمهای بدن را درگیر کنند.
این علائم شامل مشکلات حرکتی، حسی، بینایی، شناختی، روانی، مثانه و رودهای، جنسی و خستگی مفرط میشوند. شدت و ترکیب این علائم در هر فرد مبتلا متفاوت است. یکی از مهمترین ویژگیهای علائم ام اس، ماهیت عودکننده و متناوب آنهاست.
بیماران ممکن است دورههایی از عود یا حمله علائم را تجربه کنند که پس از آن بهبودی نسبی حاصل میشود. با این حال، در برخی موارد علائم میتوانند پیشرونده و مداوم باشند.
شناسایی به موقع علائم و تشخیص زودهنگام بیماری ام اس بسیار حائز اهمیت است، زیرا درمانهای مؤثری برای کنترل پیشرفت بیماری و کاهش شدت علائم وجود دارد.
بنابراین آگاهی از علائم میتواند به تشخیص سریعتر و درمان مناسبتر کمک کند. در نهایت، مدیریت صحیح علائم ام اس با رویکردی چندجانبه شامل درمان دارویی، توانبخشی و سبک زندگی سالم، میتواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.