مولتیپل اسکلروزیس، بیماری خاموش و مرموزی است که همچون تاریکی بر بخشهای مختلف مغز و نخاع سایه میافکند و عملکرد آنها را مختل میکند.
علائم این بیماری، هزاران چهره دارد و در هر فرد، به شکلی خود را نشان میدهد. گاه با بیحسی ناگهانی در پاها، گاه با تاری دید در یک چشم و گاه با خستگی مفرط خود را به فرد مبتلا نشان میدهد.
تشخیص بیماری اماس، مانند روشن کردن شمعی در این تاریکی است. با روشهای مختلف تشخیصی، میتوان به وضوح این بیماری را شناخت، مراحل آن را رصد کرد و درمانی مناسب را آغاز نمود.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر، سفری به دنیای روشهای تشخیص بیماری اماس خواهیم داشت و با انواع آزمایشها و معایناتی که به تشخیص این بیماری مرموز کمک خواهد کرد آشنا خواهیم شد پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
ام اس چیست؟ (مالتیپل اسکلروزیس)
اماس یا مولتیپل اسکلروزیس، بیماری مزمن عصبی است که در آن، سیستم ایمنی بدن به طور ناگهانی و اشتباه به سلولهای سالم میلین که غلاف محافظتی رشتههای عصبی در مغز و نخاع هستند، حمله میکند. این حمله باعث التهاب، آسیب و تخریب میلین میشود.
میلین نقشی اساسی در انتقال سریع و صحیح پیامهای عصبی ایفا میکند. تخریب آن در اماس، منجر به اختلال در عملکرد این پیامها میشود. از این رو، علائم اماس بسیار متنوع و متعدد هستند و به بخشهایی از سیستم عصبی که تحت تأثیر قرار گرفتهاند، بستگی دارد.
بیحسی و ضعف عضلانی، مشکلات بینایی، اختلال در تعادل و حرکت، خستگی مفرط، مشکلات حافظه و تمرکز، درد و… تنها بخشی از این علائم هستند. اماس قابل درمان قطعی نیست، اما با روشهای درمانی مختلف میتوان روند بیماری را کنترل کرد، از بروز حملات جدید پیشگیری کرد و کیفیت زندگی افراد مبتلا را ارتقا داد.
علائم ام اس
تشخیص ام اس میتواند روندی طولانی و شامل آزمایشات متعدد باشد. این سفر از زمانی آغاز میشود که شما یا پزشکتان علائم یا نشانههایی را مشاهده کنید که ممکن است نشان دهنده ام اس باشد. این علائم میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- بی حسی یا سوزنسوزنشدن در پوست (معمولاً در دستها یا پاها)
- ضعف غیرمعمول در بازوها، پاها یا انگشتان دست
- اختلال تکلم
- ناهماهنگی بدن یا مشکل در راه رفتن
- دوبینی یا از دست دادن بینایی رنگی
- دیدن چراغهای چشمک زن که دیگران نمیبینند
- درد چشم که با حرکت بدتر میشود
هنگامی که برای اولین بار این علائم را تجربه میکنید، به خصوص اگر شدید باشند، پزشک ابتدا باید سایر علل احتمالی مانند سکته مغزی، تومور یا فشار روی نخاع را رد کند.
اگر علائم شما بیش از چند روز طول بکشد، حتی اگر به طور خود به خود از بین بروند، ممکن است زمان آن رسیده باشد که به متخصص مغز و اعصاب متخصص در ام اس مراجعه کنید تا روند تشخیص بیماری ام اس و درمان را تسریع کنید.
اگر پزشکان شما مشکوک به ام اس باشند، به دنبال شواهد بیشتری برای تأیید این تشخیص خواهند گشت. برای نهایی کردن تشخیص بیماری ام اس، آنها از ترکیبی از ابزارها برای انجام سه کار کلیدی استفاده خواهند کرد:
- رد هر گونه بیماری دیگری که میتواند باعث علائم شما شود.
- یافتن شواهد آسیب به حداقل دو ناحیه از مغز شما.
- اثبات اینکه آسیب در زمانهای مختلف رخ داده است.
روش های تشخیص بیماری ام اس (مالتیپل اسکلروزیس)
این آزمایشات به پزشک شما کمک میکند تا بداند آیا مغز و نخاع شما همانطور که باید کار میکنند یا خیر. این موارد عبارتند از:
1. MRI
تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) یکی از مهم ترین ابزارهایی است که پزشکان برای تشخیص بیماری ام اس استفاده می کنند. این روش تصویربرداری غیرتهاجمی تصاویری دقیق از مغز و نخاع شما ایجاد می کند که میتواند به پزشکان در مشاهده پلاک های اسکلروزیس کمک کند، که نواحی از بافت اسکار هستند که در افراد مبتلا به ام اس ایجاد می شوند.
پلاک های اسکلروزیس در ام اس در جایی که سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به میلین، غلاف محافظ اطراف سلول های عصبی حمله می کند، ایجاد می شود. این آسیب میتواند منجر به طیف وسیعی از علائم عصبی شود که مشخصه ام اس است. MRI میتواند این پلاک ها را به صورت لکه های سفید در تصاویر نشان دهد.
MRI یک روش ایمن و غیرتهاجمی است که معمولاً هیچ عارضه جانبی ندارد. با این حال، در برخی افراد ممکن است باعث احساس ناراحتی در فضای بسته یا واکنش آلرژیک به ماده حاجب مورد استفاده در طول آزمایش شود.
اگر به ام اس مشکوک هستید، پزشک شما ممکن است MRI را به عنوان بخشی از فرآیند تشخیص تجویز کند. MRI میتواند به آنها کمک کند تا پلاک های اسکلروزیس را مشاهده کرده و سایر علل احتمالی علائم شما را رد کنند.
2. پونکسیون کمری برای تشخیص بیماری ام اس
پونکسیون کمری که به آن شیر نخاعی یا LP نیز گفته میشود، آزمایشی است که برای کمک به تشخیص بیماری ام اس و سایر بیماریهای عصبی استفاده میشود. این شامل برداشتن نمونه کوچکی از مایع مغزی نخاعی (CSF) از ستون فقرات شما و تجزیه و تحلیل آن برای وجود سلولها، پروتئینها و سایر مواد غیرطبیعی است.
CSF مایعی است که مغز و نخاع شما را احاطه کرده و از آنها محافظت میکند. در افراد مبتلا به ام اس، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به میلین، غلاف محافظ اطراف سلولهای عصبی حمله میکند. این آسیب میتواند منجر به التهاب و آسیب به CSF شود.
تجزیه و تحلیل CSF از نظر وجود سلولهای التهابی، پروتئینها و سایر مواد غیرطبیعی میتواند به پزشکان در تشخیص بیماری ام اس و رد سایر علل احتمالی علائم شما کمک کند. پونکسیون کمری همچنین میتواند برای کمک به نظارت بر پیشرفت بیماری و پاسخ شما به درمان استفاده شود.
پونکسیون کمری معمولاً در مطب پزشک یا بیمارستان انجام میشود. این یک روش نسبتاً سریع و ساده است که معمولاً کمتر از 30 دقیقه طول میکشد. در طول عمل، شما به پهلو دراز میکشید و پزشک شما بی حسی موضعی را برای بی حس کردن ناحیهای از کمر شما تزریق میکند. سپس آنها از یک سوزن نازک برای ورود به فضای بین دو مهره در ستون فقرات شما و برداشتن نمونه کوچکی از CSF استفاده میکنند.
پس از انجام عمل، معمولاً باید چند ساعت دراز بکشید و از مایعات فراوان بنوشید. اکثر افراد درد کمی در محل سوزن دارند که معمولاً طی چند روز از بین میرود.
پونکسیون کمری یک روش ایمن و مؤثر برای کمک به تشخیص بیماری ام اس و سایر بیماریهای عصبی است. با این حال، در برخی افراد ممکن است باعث عوارض جانبی مانند سردرد، کمردرد، حالت تهوع یا استفراغ شود. در موارد نادر، ممکن است عفونت یا خونریزی نیز رخ دهد.
3. آزمایش خون
در حالی که MRI و پونکسیون کمری دو ابزار اصلی برای تشخیص ام اس هستند، آزمایش خون نیز میتواند نقش مهمی داشته باشد. آزمایش خون میتواند به دنبال نشانگرهای خاصی در خون شما باشد که میتواند نشان دهنده ام اس باشد یا به رد سایر علل احتمالی علائم شما کمک کند.
یکی از شایع ترین آزمایشات خونی که برای ام اس استفاده می شود، آزمایش آنتی بادی ضد میلین (MAB) است. میلین، غلاف محافظی است که سلول های عصبی را احاطه کرده است.
در افراد مبتلا به ام اس، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به میلین حمله می کند و این امر میتواند منجر به آسیب عصبی شود.
آزمایش MAB به دنبال آنتی بادی هایی در خون شما می گردد که به میلین حمله می کنند. وجود این آنتی بادی ها میتواند نشان دهنده ام اس باشد.
آزمایش خون دیگری که ممکن است برای ام اس استفاده شود، آزمایش oligoclonal banding (OCB) است. OCB به دنبال پروتئین های غیرطبیعی در CSF شما می گردد. وجود این پروتئینها میتواند نشان دهنده ام اس باشد.
در حالی که آزمایش خون میتواند به تشخیص بیماری ام اس کمک کند، مهم است که توجه داشته باشید که هیچ آزمایشی به تنهایی نمی تواند این بیماری را تشخیص دهد. پزشکان معمولاً از ترکیبی از آزمایشات، از جمله MRI، پونکسیون کمری و آزمایش خون، به همراه سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی شما برای تشخیص بیماری ام اس استفاده می کنند.
آزمایش خون برای ام اس معمولاً در مطب پزشک یا آزمایشگاه انجام می شود. این یک روش نسبتاً ساده و سریع است که معمولاً فقط چند دقیقه طول می کشد. در طول آزمایش، خون شما از طریق یک رگ در بازوی شما گرفته می شود.
آزمایش خون برای ام اس معمولاً بی خطر است. با این حال، در برخی افراد ممکن است باعث عوارض جانبی خفیفی مانند کبودی، درد یا سرگیجه در محل نمونه گیری شود.
4.معاینه چشم برای اشخیص بیماری ام اس
معاینه چشم نیز میتواند نقش مهمی ایفا کند. چشمها پنجرهای به سیستم عصبی مرکزی هستند و معاینه دقیق چشم میتواند به پزشکان در مشاهده علائم عصبی مرتبط با ام اس کمک کند.
در طول معاینه چشم برای ام اس، پزشک شما موارد زیر را بررسی میکند:
- قدرت بینایی: آنها بینایی شما را با استفاده از نمودار چشمی یا سایر ابزارها بررسی میکنند تا مطمئن شوند که تاری دید یا سایر مشکلات بینایی ندارید.
- حرکات چشم: آنها حرکات چشم شما را بررسی میکنند تا مطمئن شوند که میتوانید چشمان خود را به طور کامل و روان در جهات مختلف حرکت دهید.
- رنگ دید: آنها بینایی رنگی شما را با استفاده از تستهایی مانند صفحات Ishihara بررسی میکنند تا مطمئن شوند که میتوانید رنگها را به طور دقیق تشخیص دهید.
- عصب بینایی: آنها عصب بینایی شما را که مسئول انتقال اطلاعات بینایی از چشم به مغز است، معاینه میکنند. این کار را میتوان با معاینه ته چشم، قسمت پشت چشم شما که حاوی عصب بینایی است، انجام داد.
وجود برخی از ناهنجاریها در طی معاینه چشم میتواند نشان دهنده آسیب عصبی مرتبط با ام اس باشد.
به عنوان مثال، افراد مبتلا به ام اس ممکن است تاری دید، دوبینی، از دست دادن بینایی رنگی یا التهاب عصب بینایی را تجربه کنند.
در حالی که معاینه چشم میتواند به تشخیص ام اس کمک کند، مهم است که توجه داشته باشید که هیچ آزمایشی به تنهایی نمیتواند این بیماری را تشخیص دهد.
پزشکان معمولاً از ترکیبی از آزمایشات، از جمله MRI، پونکسیون کمری، آزمایش خون و معاینه چشم، به همراه سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی شما برای تشخیص ام اس استفاده میکنند.
معاینه چشم برای ام اس معمولاً در مطب چشم پزشک انجام میشود. این یک روش بدون درد است که معمولاً کمتر از 30 دقیقه طول میکشد.
در طول معاینه، شما در حالی که روی صندلی نشستهاید به نمودار یا نور نگاه میکنید. پزشک شما ممکن است قطرههایی را در چشمان شما قرار دهد تا مردمک هایتان را گشاد کند و معاینه ته چشم را آسانتر کند.
معاینه چشم برای ام اس معمولاً بی خطر است. با این حال، در برخی افراد ممکن است باعث عوارض جانبی خفیفی مانند تاری دید موقت یا حساسیت به نور شود که معمولاً طی چند ساعت از بین میرود.
5. تست پتانسیل برانگیخته (EP)
تست پتانسیل برانگیخته (EP) آزمایشی است که برای ارزیابی عملکرد سیستم عصبی شما استفاده میشود. این میتواند به عنوان بخشی از فرایند تشخیص ام اس برای کمک به پزشکان در تعیین اینکه آیا آسیب عصبی وجود دارد یا خیر، مفید باشد.
انواع مختلفی از EP وجود دارد، اما هر کدام به روشی مشابه کار میکنند. در طول تست EP، محرکهایی مانند الگوهای نور چشمک زن یا کلیکهای صوتی به شما داده میشود.
این محرکها باعث فعالیت در مسیرهای عصبی خاصی در مغز شما میشوند. الکترودهایی که روی پوست سر شما قرار داده شدهاند، فعالیت الکتریکی این مسیرها را ثبت میکنند.
پزشک شما میتواند با تجزیه و تحلیل این سیگنالهای الکتریکی، اطلاعات مربوط به سرعت و کارایی انتقال پیامهای عصبی در امتداد مسیرهای عصبی مورد آزمایش را به دست آورد.
تأخیر یا ناهنجاری در سیگنالها میتواند نشان دهنده آسیب به میلین، غلاف محافظی که سلولهای عصبی را احاطه کرده است، باشد. آسیب به میلین یکی از ویژگیهای کلیدی ام اس است.
در حالی که EP میتواند به تشخیص ام اس کمک کند، مهم است که توجه داشته باشید که هیچ آزمایشی به تنهایی نمیتواند این بیماری را تشخیص دهد. پزشکان معمولاً از ترکیبی از آزمایشات، از جمله MRI، پونکسیون کمری، آزمایش خون، EP و معاینه فیزیکی، به همراه سابقه پزشکی شما برای تشخیص ام اس استفاده میکنند.
EP معمولاً در مطب پزشک یا بیمارستان انجام میشود. این یک روش نسبتاً ساده و سریع است که معمولاً کمتر از 30 دقیقه طول می کشد. در طول آزمایش، شما به پهلو دراز می کشید و الکترودهایی به پوست سر شما متصل می شود. سپس محرک هایی مانند الگوهای نور چشمک زن یا کلیک های صوتی به شما داده می شود.
EP معمولاً بی خطر است. با این حال، در برخی افراد ممکن است باعث عوارض جانبی خفیفی مانند سرگیجه، خستگی یا مشکلات بینایی موقت شود که معمولاً طی چند ساعت از بین میرود.
معیارهای مک دونالد برای ام اس
معیارهای مکدونالد که به طور نامزد پس از نورولوژیست ایان مکدونالد نامگذاری شدهاند، اقدام به کمک به پزشکان برای تشخیص دقیقتر و سریعتر ام اس میکنند. طبق آخرین تحقیقاتی که برای اولین بار در سال 2001 منتشر شدند، این معیارها چندین بار بازنگری شدهاند.
برای تشخیص ام اس زیر این معیارها، پزشکان نیاز به شواهدی دارند که نشان دهند شما آسیب به بیش از یک قسمت جداگانه از سیستم عصبی خود داشتهاید. همچنین باید علائم معمول ام اس را نیز داشته باشید. این علائم باید حداقل برای 24 ساعت (نه لزوماً پیوسته) دوام داشته باشند، زمانی که شما تب یا عفونت نداشتهاید.
شواهد باید نشان دهند که آسیب به مرور زمان رخ داده و مربوط به اعصابی است که در حمله ام اس دخیل هستند. این ممکن است به این معنا باشد که شما حداقل دو حمله جداگانه ام اس را با فاصله حداقل 30 روز داشتهاید. اما اگر یک ام آر آی نشان دهد که شما آسیبهای ام اسی را که در یک منطقه خاص از مغز شما اتفاق افتاده است، ممکن است پس از یک دوره علائم تشخیص داده شوید.
معیارهای مکدونالد به موارد زیر توجه دارند:
- علائم شما
- چند حمله داشتهاید؟
- نتایج آزمونهای تصویربرداری مانند ام آر آی
- یافتههای توموگرافی کوهانهای نوری که شبکیه شما را بررسی میکند
- نتایج آزمونهای دیگر، مانند آزمونهایی که پس از یک پنچر لومبار روی مایع نخاع شما انجام شدهاند
- همچنین باید سایر علل ممکن برای وضعیت شما از بین برود.
بعد از تشخیص ام اس
ممکن است زمان زیادی طول بکشد تا متوجه شوید که شما ام اس دارید. اگر سالها یا ماهها منتظر بودهاید، این خبر ممکن است به عنوان یک آرامش بیاید. یا ممکن است یک شوک بزرگ باشد. به هر حال، شما نگرانیهایی درباره اینکه این برای زندگی و خانوادهتان چه معنا دارد، خواهید داشت. این کاملاً قابل درک است.
با دیگران – دوستانتان، پزشکتان، گروههای پشتیبانی یا مشاور – درباره احساسات خود صحبت کنید. تیم مراقبت از سلامتی شما میتواند به شما کمک کند تا بهترین روشهای درمان بیماری خود را تعیین کرده و با آن به طور عادی بتوانید زندگی کنید.
ام اس بر روی هر فرد به صورت متفاوت تأثیر میگذارد، بنابراین درمان برای یک نفر با ام اس بهترین جواب را میدهد، ممکن است برای شما بهترین گزینه نباشد.
متخصصان ام اس چه کاری انجام می دهند؟
احتمالاً متخصص ام اس شما بیشتر احتمالاً یک نورولوژیست خواهد بود. نورولوژیستها یا پزشکان عمومی (MDs) یا پزشکان پزشکی استخوانی (DOs) هستند که دوره آموزشی در رشته نورولوژی را پشت سر گذاشتهاند. آنها باید درک گستردهای از بیماریهایی که بر سیستم عصبی شما تأثیر میگذارند (مانند ام اس) داشته باشند.
سایر اعضای تیم مراقبتی شما ممکن است پزشکان عمومی یا پزشکان پزشکی استخوانی در زمینه پزشکی خانواده، پزشکی داخلی یا تخصصهای دیگر مانند پزشکی فیزیکی و بازسازی باشند.
پرستاران دارویی و دستیاران پزشکی همچنین ممکن است در کمک به شما برای اجرای برنامه درمانی و زندگی بهترتان نقش داشته باشند.
علاوه بر پزشک عمومی شما، تخصصدار ام اس شما میتواند به شما مراقبت اضافی از وضعیت شما داشته باشد. او میتواند:
مراقبت ام اس شما را بر اساس خواستهها و نیازهای خاص شما شخصیسازی کند. شما را مطلع کند هنگامی که داروها یا درمانهای جدیدی برای ام اس وجود داشته باشد.
شما را هشدار دهد اگر یک آزمایش بالینی جدید برای ام اس وجود داشته باشد. مراقبت از سلامت عاطفی و بازسازی شما را بر عهده بگیرد.
سخن پایانی
ام اس بیماری عصبی پیچیده ای است که میتواند طیف وسیعی از علائم را ایجاد کند. تشخیص آن میتواند دشوار باشد و اغلب شامل چندین آزمایش و ارزیابی مختلف است.
در این مقاله، تعدادی از روش های رایج مورد استفاده برای تشخیص بیماری ام اس را بررسی کردیم. اینها شامل MRI، پونکسیون کمری، آزمایش خون، معاینه چشم و تست پتانسیل برانگیخته می شود.
مهم است که به خاطر داشته باشید که هیچ آزمایشی به تنهایی نمی تواند ام اس را تشخیص دهد. پزشکان معمولاً از ترکیبی از آزمایشات به همراه سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی شما برای رسیدن به تشخیص دقیق استفاده می کنند.
اگر نگران ابتلا به ام اس هستید، مهم است که برای بحث در مورد علائم خود با پزشک خود صحبت کنید. آنها می توانند به شما کمک کنند تا آزمایشات لازم را انجام دهید و بهترین گزینههای درمانی را برای شما تعیین کنید.