ام اس چیست؟ و چگونه زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟ مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین اطراف سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌زند.
این آسیب‌دیدگی می‌تواند در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی برای انتقال پیام‌های الکتریکی اختلال ایجاد کند. علائم ام اس بسته به محل آسیب در سیستم عصبی متفاوت است و می‌تواند شامل ضعف، گرفتگی عضلات، اختلالات بینایی، مشکلات تعادل و هماهنگی، اختلالات ادراری و روده‌ای، و مشکلات شناختی باشد.
طبق آخرین آمارهای ارائه شده، تعداد مبتلایان به بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) در ایران بسیار بالا است:
نایب رئیس انجمن ام اس ایران اعلام کرده که حدود 97 هزار نفر در کشور به این بیماری مبتلا هستند.
آخرین آمار انجمن ام اس ایران نیز تعداد 72 هزار نفر مبتلا به ام اس در کشور را نشان می‌دهد.
بنابراین، با توجه به این منابع معتبر، می‌توان گفت تعداد مبتلایان به بیماری ام اس در ایران بین 72 هزار تا 97 هزار نفر برآورد می‌شود. همچنین شیوع این بیماری در شهرهای بزرگ مانند تهران و اصفهان بیشتر از شهرهای کوچک‌تر است.
در این مطلب از کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر، به معرفی‌ام اس، علائم، روش های تشخیصی و درمانی آن می‌پردازیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
ام اس چیست؟ (مالتیپل اسکلروزیس)
ام اس چیست؟ ام‌اس یا مولتیپل (مالتیپل) اسکلروزیس، یک بیماری خودایمنی مزمن است که به سیستم عصبی مرکزی بدن، یعنی مغز و نخاع حمله می‌کند.
در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غلاف میلین که سلول‌های عصبی را احاطه می‌کند، حمله می‌کند. این غلاف برای انتقال سریع و کارآمد پیام‌های عصبی ضروری است.
آسیب به میلین می‌تواند باعث طیف وسیعی از علائم، از جمله ضعف عضلانی، بی‌حسی، مشکلات بینایی، مشکلات تعادل و مشکلات شناختی شود.
ام اس در افراد جوان، به خصوص بین 20 تا 40 سالگی شایع‌تر است. زنان تقریبا دو برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علائم ام اس چیست؟
علائم بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) بسیار متنوع هستند و به محل آسیب در سیستم عصبی مرکزی بستگی دارند. بعضی از از شایع‌ترین علائم ام اس عبارتند از:
- خستگی شدید که با استراحت بهبود نمی‌یابد.
- اختلالات بینایی مانند تاری دید یا دوبینی.
- ضعف، گرفتگی یا اسپاسم عضلانی، معمولاً در پاها.
- اختلالات تعادل و هماهنگی حرکتی.
- مشکلات شناختی؛ مانند اختلال در تمرکز و حافظه.
- درد نوروپاتیک با احساس سوزش، ضربه زدن یا خارش.
- اختلالات ادراری و روده‌ای.
- افسردگی و تغییرات خلق و خو.
علائم ام اس اغلب دوره‌ای هستند و ممکن است با افزایش دمای بدن تشدید شوند. همچنین خستگی، درد و افسردگی از عوارض شایع این بیماری محسوب می‌شوند.
انواع ام اس
انواع بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) بر اساس الگوی پیشرفت و سیر بیماری به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- عودکننده – فروکش‌کننده (RRMS): این شایع‌ترین نوع ام اس است که در 85 تا 90 درصد موارد رخ می‌دهد. در این نوع، بیمار دوره‌هایی از عود یا تشدید علائم را تجربه می‌کند که می‌تواند کاملا یا جزئی بهبود یابد. در فواصل بین عودها، بیماری پیشرفت چشمگیری ندارد.
- پیشرونده – اولیه (PPMS): در این نوع نادر (10-15 درصد)، بیماری از ابتدا به صورت پیشرونده و مداوم پیش می‌رود بدون دوره‌های عود و فروکش. علائم به تدریج و بدون وقفه بدتر می‌شوند.
- پیشرونده – ثانویه (SPMS): در این نوع که حدود 20 سال پس از شروع RRMS رخ می‌دهد، بیماری پس از یک دوره عودکننده – فروکش‌کننده، به حالت پیشرونده مداوم تبدیل می‌شود. علائم به طور پیوسته بدتر شده و عودها دیگر رخ نمی‌دهد.
- عودکننده – پیشرونده (PRMS): این نوع نادر است که در آن هم‌زمان با پیشرفت مداوم بیماری، عودهایی نیز اتفاق می‌افتد.
لازم به ذکر است که سیر بیماری در هر فرد منحصربه‌فرد است و تجربه علائم و پیشرفت آن می‌تواند متفاوت باشد. طبقه‌بندی انواع بر اساس الگوی کلی پیشرفت صورت می‌گیرد.
علت ام اس
علت اصلی بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) هنوز به طور قطعی شناخته نشده است، اما عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارند:
اختلال در سیستم ایمنی بدن:
ام اس یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم حمله می‌کند. در این بیماری، سلول‌های ایمنی به غلاف میلین اطراف سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌زنند.
عوامل ژنتیکی:
افرادی که یک عضو خانواده مبتلا به ام اس دارند، خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. با این حال، ژنتیک تنها یکی از عوامل خطر است و نقش تعیین کننده ندارد.
عوامل محیطی:
برخی عوامل محیطی مانند کمبود ویتامین D، عفونت‌های ویروسی، سیگار کشیدن و استرس ممکن است خطر ابتلا به ام اس را افزایش دهند.
جغرافیا:
شیوع ام اس در مناطق دورتر از خط استوا بیشتر است که نشان می‌دهد عوامل محیطی مانند میزان قرارگیری در معرض نور خورشید می‌تواند نقش داشته باشد.
بنابراین، ام اس یک بیماری چندعاملی است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، ایمنی و محیطی در بروز آن دخیل هستند. اختلال در سیستم ایمنی بدن که منجر به حمله به بافت‌های سالم می‌شود، نقش کلیدی در پاتوژنز این بیماری دارد.
روش های تشخیص ام اس
روش‌های تشخیص بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) شامل موارد زیر است:
- تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی: پزشک با بررسی علائم، سابقه بیماری و معاینه عصبی، اولین گام‌ها را برای تشخیص ام اس برمی‌دارد.
تصویربرداری با MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی):
MRI مغز و نخاع می‌تواند ضایعات و آسیب‌های مشخصه ام اس در ماده سفید مغز و نخاع را نشان دهد.
MRI قدرت تشخیصی بالایی در ام اس دارد و می‌تواند پلاک‌های فعال و غیرفعال را از هم تشخیص دهد. پلاک‌های فعال معمولاً بزرگ‌تر و نشان دهنده فعالیت جدید بیماری هستند.
آزمایش مایع نخاعی (پونکسیون کمری):
در این آزمایش، نمونه‌ای از مایع نخاعی گرفته می‌شود.
سلول‌های ایمنی و آنتی‌بادی‌ها در مایع نخاعی بررسی می‌شوند تا نشانه‌ای از فعالیت سیستم ایمنی علیه مغز و نخاع یافت شود.
تست پتانسیل‌های برانگیخته (EP):
این تست سرعت انتقال پیام‌های عصبی در مسیرهای مختلف سیستم عصبی را اندازه‌گیری می‌کند.
رایج‌ترین نوع آن ارزیابی عملکرد چشم با استفاده از الگوهای نوری و ثبت امواج مغزی است.
آزمایش‌های خون:
آزمایش‌های خون برای رد کردن سایر بیماری‌های مشابه و شناسایی عوامل خطر انجام می‌شود.
بررسی آنتی‌بادی‌های آکواپورین-4 و گلیکوپروتئین اولیگودندروسیت میلین می‌تواند در افتراق ام اس از سایر بیماری‌ها کمک کننده باشد.
لازم به ذکر است که هیچ آزمایش منفردی نمی‌تواند به تنهایی ام اس را تشخیص دهد. پزشک با ترکیب نتایج چندین آزمایش و بررسی علائم بالینی، به تشخیص نهایی می‌رسد.
روش های درمانی
روش‌های درمانی برای بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس) شامل موارد زیر است:
- داروهای تزریقی و خوراکی تعدیل‌کننده سیستم ایمنی:
- این داروها برای کنترل عودها و کند کردن پیشرفت بیماری استفاده می‌شوند.
- شامل اینترفرون‌بتا، استرپتوکیناز، آلمتوزومب، فینگولیمود، ترفلونومید و داروهای مونوکلونال مانند ناتالیزومب و اوکرلیزومب می‌باشند.
- داروهای کورتیکواستروئیدی:
- داروهایی مانند متیل‌پردنیزولون یا دگزامتازون برای کوتاه کردن مدت و کاهش شدت عودها تجویز می‌شوند.
- درمان‌های حمایتی و کنترل علائم:
- شل‌کننده‌های عضلانی مانند باکلوفن برای کنترل اسپاسم عضلانی
- داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب برای مشکلات روانی
- فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی برای بهبود عملکرد
- استفاده از عصا، واکر یا ویلچر برای کمک به راه رفتن
- روش‌های جایگزین و مکمل:
- طب سنتی با استفاده از گیاهان دارویی، بادکش، ماساژ و حجامت
- ویتامین D، پروبیوتیک‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب غیراشباع
لازم به ذکر است که انتخاب روش درمانی بر اساس نوع ام اس، شدت علائم و وضعیت هر بیمار متفاوت است. معمولاً ترکیبی از داروها و درمان‌های حمایتی برای کنترل بهتر بیماری تجویز می‌شود.
با ام اس چگونه زندگی کنیم؟
برای زندگی بهتر با بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ام اس)، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:
- داشتن یک سبک زندگی سالم و فعال:
- انجام فعالیت بدنی منظم و متناسب با توانایی‌ها مانند پیاده‌روی، شنا و یوگا
- داشتن رژیم غذایی متعادل و سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین و اسیدهای چرب سالم
- خواب کافی و استراحت مناسب
- دوری از استرس و اضطراب با تمرینات آرامش و مدیتیشن
- کنترل و مدیریت علائم:
- مصرف داروهای تجویز شده برای کنترل عودها و کند کردن پیشرفت بیماری
- استفاده از درمان‌های حمایتی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی
- استفاده از وسایل کمکی مانند عصا، واکر یا ویلچر در صورت نیاز
- حفظ سلامت روان:
- شرکت در گروه‌های حمایتی و تعامل با سایر بیماران
- دریافت مشاوره و حمایت روانشناختی در صورت نیاز
- حفظ روابط اجتماعی و فعالیت‌های تفریحی
- آگاهی و آموزش:
- آموزش در مورد بیماری، علائم، عوارض و روش‌های مدیریت آن
- آگاهی از منابع حمایتی و خدمات موجود برای بیماران ام اس
با رعایت این موارد، بیماران مبتلا به ام اس می‌توانند کیفیت زندگی بهتری داشته باشند و از پیشرفت سریع بیماری جلوگیری کنند.
سخن پایانی
ام اس چیست؟ ام اس یک بیماری مزمن است که می‌تواند زندگی فرد را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، مهم است که به یاد داشته باشید که ام اس قابل درمان نیست و افراد مبتلا به این بیماری می‌توانند زندگی طولانی و پرباری داشته باشند.
با درمان و مدیریت مناسب، بسیاری از علائم ام اس را می‌توان کنترل کرد و پیشرفت بیماری را کند کرد. همچنین منابع زیادی برای کمک به افراد مبتلا به ام اس برای زندگی با بیماری خود در دسترس است.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان به ام اس مبتلا هستید، شما می‌توانید با مراجعه به کلینیک تخصصی مغز و اعصاب روز مهر اطلاعات بیشتری را کسب کنید.
